«Joker»

Στα Φεστιβάλ του Κόσμου: Τορόντο 2019

 Γράφει ο Αλέξανδρος Ρωμανός Λιζάρδος

Στις 15 Σεπτεμβρίου, το 44ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο ολοκλήρωσε τη δεκαήμερη γιορτή της 7ης Τέχνης με την ανακοίνωση των βραβείων. Με αφορμή τις περίπου 40 ταινίες που παρακολούθησα, μοιράζομαι μαζί σας μερικές σκέψεις. Θα ήθελα να σας προκαταβάλω ότι στο πλαίσιο ενός φεστιβάλ -όπου βλέπεις ακόμα και πέντε ταινίες στη σειρά, κάνεις συνεντεύξεις, ενημερώνεσαι για την επικαιρότητα- ενδέχεται να έχεις αδικήσει κάποια ταινία. Προσωπικά επιλέγω όσες ταινίες αξίζουν μια δεύτερη ανάγνωση, αυτή να την κάνω με την κυκλοφορία τους στη χώρα μας. Οι πρώτες σκέψεις όμως δίνουν ένα στίγμα πιο αυθόρμητο, λιγότερο φιλτραρισμένο και σίγουρα πιο άμεσο. Πάντως, όσο οι κινηματογραφικές αίθουσες θα υποδέχονται πληθώρα φεστιβαλικών ταινιών, θα είμαστε εδώ αν χρειαστεί να επαναπροσδιορίσουμε κάτι.

Ανολοκλήρωτες προσπάθειες, ασπόνδυλες ανατροπές, αφηγηματική ασάφεια, γκροτέσκος εθνικισμός, εξύμνηση της εκδίκησης ως ανώτερη πράξη δικαιοσύνης, κακοφορμισμένη ολιγωρία στα κακώς κείμενα της κοινωνίας﮲ αντί όλα αυτά μαζί να παράγουν τη χειρότερη ταινία υπερηρώων, συνθέτουν το πιο ενδιαφέρον πείραμα του είδους των τελευταίων ετών.

Δεν κάνει πλάκα, αλλά είναι… ο Joker! Κερδίζει το Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας και ανακηρύσσεται η πρώτη ταινία υπερηρώων/αντιηρώων που τιμάται με αυτή τη διάκριση. Και ναι, όσα έχετε διαβάσει για τον Τζόκερ είναι αλήθεια – είναι όμως και υπερβολές και ψέματα, συστατικά που οφείλει να έχει κάθε μύθος που επιβεβαιώνει την επιτυχημένη πορεία του.

Σε μια αέναη προσπάθεια του Todd Phillips να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα με το πολιτικής ορθότητας παραμύθι «έχασε τη μάνα του», «είχε ψυχολογικά προβλήματα», «το κοινωνικό σύστημα δεν υποστήριξε τη θεραπεία του», «είχε υποστεί δημόσιο bulling», ο Τζόκερ γίνεται ένας ήρωας του οποίου η μετάλλαξη μπορεί να δικαιολογηθεί μόνο με trumpική λογική· διότι στην ουσία ο ίδιος σκοτώνει τη μάνα του, αυτός είναι που έρχεται σε ρήξη με τα άτομα που του κάνουν bulling και απαντά με βία (να υπογραμμίσουμε ότι οι επιλογές του δεν βρίθουν τύχης), που δεν ακολουθεί θεραπεία –όντας φτωχός και καταφρονημένος- σε κάποια άλλη περιοχή πλησίον της πόλης του όταν το υποστηρικτικό πρόγραμμα θεραπείας θα κοπεί από τις δημοτικές αρχές (και μη μας πει ότι δεν είχε χρόνο ή χρήματα για μετακινήσεις με το μετρό – γιατί και μετρό παίρνει, και απολυμένος είναι). Πάσχει από «σχιζοφρένεια γέλιου» και γι’ αυτό κανείς δεν θα του στερήσει το δικαίωμα να χαμογελάει μέχρι το έσχατο γέλιο του. Το γέλιο από το γελοίο είναι ένας τόνος (μια απόχρωση, αν θέλετε) μακριά, ίδια λέξη σε άλλη έννοια με ένα ανορθόγραφο (ή και ανορθόδοξο) σημείο.

Η κοινωνία παράγει τους κακούς: μασημένη τυρόπιτα με γεύση τσιχλόφουσκας για τους λάτρεις της ποπ κουλτούρας. Γιατί όμως ξεχνάμε να διαβάσουμε αυτά τα εξόφθαλμα μηνύματα; Γιατί απλά ο Joker είναι απολαυστικός. Και δεν αναφέρομαι μόνο στον Joaquin Phoenix, που δίνει μια ερμηνεία κορωνίδα στην καριέρα του, αλλά γιατί απλά βαρεθήκαμε να έχουμε μόνο Batman θριαμβευτές σ’ ένα σύμπαν που Superman και λοιπά παιδιά ζουν και μεγαλώνουν σε σκονισμένες σελίδες κόμικς, merchandise προϊόντων και ταινιών -υπερβολικά- μεγάλου μήκους. Μα την πίστη μου στον θεό του σελιλόιντ και των megabite των αρχείων DCP, ο Joker είναι μια ενοχλητική όσο και απολαυστική ταινία, πέρα και πάνω από τις επαναλαμβανόμενες ανιαρές σάχλες που ξεκινούν με το ερώτημα «Πώς θα σώσω τον κόσμο;» και καταλήγουν στο «Κι έτσι έσωσα τον κόσμο».

Η μάχη ανάμεσα στην εσωστρεφή αυτοτιμωρία και την εξωστρεφή κακοψυχιά, την έννομη αντίδραση και την παράλογη χρήση της εξουσίας της μάζας από τον Joker, όπως τον απέδωσε ο Joaquin Phoenix, παράγει έναν ήρωα από αυτούς που πρέπει να σιχαινόμαστε: νομιμοποιεί τη βία με φασιστοσιωνιστικά άλλοθι, βλέπει μέσα από διαθλαστικό φουτουριστικό-εξπρεσιονιστικό φακό την επανάσταση, δολοφονεί δημόσια και, περιμένοντας την όποια τιμωρία, αποκτά θιασώτες, δόξα και τιμή. Και όλα αυτά πίσω από το προσωπείο ενός αυτοχρισμένου ηγέτη με μάσκα και χαμόγελο, ενός ασθενή του γέλιου με μακιγιάζ, ενός κήρυκα μιας ανύπαρκτης, αυτοπροσδιοριζόμενης νέας θρησκείας με άγραφο συναξάρι.

Ο Joker υποκλίνεται αυτάρεσκα στο μεγαλείο του, συστήνεται εκ νέου, όπως αυτοσυστήνονται τα ναζιστικά μορφώματα στις μάζες: Σωτήρας του έθνους! Να τον φοβάστε τον Joker, όπως και όλα τα λαμπερά αντικείμενα. Να τον φοβάστε ιδιαίτερα όσο θα τον θαυμάζετε.

*Η κριτική της ταινίας γράφτηκε μετά την προβολή του φιλμ στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο.

Φωτογραφίες: Tanweer 
Βίντεο για το Φεστιβάλ: TIFF Talks
Τρέιλερ ταινίας: Tanweer