Μπαίνοντας στην Τρίτη Φάση της Λιβυκής Κρίσης;

Του Γιώργου Μενεσιάν *

Λιβύη: λίγες ημέρες μετά την αμφιλεγόμενη εκλογή του νέου πρωθυπουργού Fathi Bashagha από το νόμιμο νομοθετικό σώμα της χώρας (την Βουλή των Αντιπροσώπων), είναι σαφές ότι στην χώρα υπάρχουν πλέον δύο de facto κυβερνήσεις, δύο de facto αντίπαλες παρατάξεις.

Ποια η διαφορά της παρούσας κατάστασης με την προηγούμενη, ποιος ο συσχετισμός δυνάμεων και πώς η επαναπροσέγγιση Τουρκίας – Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων επηρεάζει τις πολιτικές εξελίξεις στην Λιβύη;

Με την άρνηση του μεταβατικού πρωθυπουργού Abdul Hamid Dbeibeh να αναγνωρίσει την ψηφοφορία της Βουλής των Αντιπροσώπων για νέο πρωθυπουργό, η μέχρι πρότινος απ’ όλους αναγνωρισμένη «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» παύει ουσιαστικά να υφίσταται ως κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» και η χώρα βρίσκεται, για ακόμη μία φορά, πολιτικά διχοτομημένη – στρατιωτικά δεν έπαψε να είναι ποτέ.

Η πρώτη παράταξη, λοιπόν, στην νέα αυτή φάση της λιβυκής κρίσης είναι η «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» υπό τον Dbeibeh, μια κυβέρνηση η οποία ελέγχει το βορειοδυτικό τμήμα της χώρας. Η «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» προέκυψε τον Φεβρουάριο του 2021 κατόπιν συμφωνίας των λιβυκών παρατάξεων με εντολή, μεταξύ άλλων, να διοργανώσει προεδρικές και βουλευτικές εκλογές για τις 24 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους και να απομακρύνει τους ξένους μισθοφόρους από την χώρα.

Η μεταβατική κυβέρνηση Dbeibeh δεν κατάφερε να φέρει εις πέρας τις υποχρεώσεις της, ενώ έδειξε, ταυτόχρονα, ότι δεν θέλει να παραμείνει «μεταβατική» και «προσωρινή», χάνοντας έτσι την αξιοπιστία της απέναντι σε ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών και φυλετικών δυνάμεων της χώρας, εκείνων των προσωπικοτήτων που έχουν πολιτικές φιλοδοξίες, καθώς και των ξένων δυνάμεων οι οποίες είναι παρούσες στην Λιβύη.

Η δεύτερη παράταξη αποτελεί μια συμμαχία μεταξύ του Aguila Saleh, προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων με τον πρώην υπουργό Εσωτερικών Fathi Bashagha, ένα αμφιλεγόμενο πολιτικά πρόσωπο το οποίο έχει χαρακτηριστεί από πολλούς, στο παρελθόν, ως ο άνθρωπος της Τουρκίας στην Λιβύη. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει, φυσικά, και ο λεγόμενος «Λιβυκός Εθνικός Στρατός» του στρατάρχη Khalifa Haftar, ο οποίος ελέγχει τα 2/3 περίπου της Λιβύης και τις κύριες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της χώρας.

Σχεδόν ενάμιση χρόνο μετά την εκεχειρία του 2020 ο κίνδυνος της ανάφλεξης της σύρραξης είναι πλέον ορατός, μιας και η εύρεση κάποιας συμβιβαστικής πολιτικής λύσης δεν είναι και πολύ πιθανή. Μια πιθανή επανέναρξη των εχθροπραξιών θα σηματοδοτήσει και την έναρξη της τρίτης φάσης του εμφυλίου πολέμου στην Λιβύη.

Υπενθυμίζεται ότι στην πρώτη φάση (2014-2016) του δεύτερου εμφυλίου της Λιβύης είχαμε την σύγκρουση μεταξύ της Βουλής των Αντιπροσώπων (υποστηριζόμενη πάντα από τον στρατάρχη Haftar) και της λεγόμενης «Κυβέρνησης Εθνικής Σωτηρίας» υπό τον Khalifa al-Ghawil, την οποία ήλεγχε το Εθνικό Γενικό Συμβούλιο, ο προκάτοχος της Βουλής των Αντιπροσώπων η οποία και το αντικατέστησε με τις βουλευτικές εκλογές του 2014. Το Εθνικό Γενικό Συμβούλιο βρισκόταν αρκετά κοντά στην λιβυκή Μουσουλμανική Αδελφότητα και την Τουρκία.

Η δεύτερη φάση του πολέμου (2017-2020) χαρακτηρίστηκε από την έντονη σύγκρουση του Haftar και της Βουλής των Αντιπροσώπων με την «Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας», η οποία είχε ανατρέψει την «Κυβέρνησης Εθνικής Σωτηρίας» το 2017.

Πρωθυπουργός της «Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας» ήταν ο Fayez al-Sarraj, γνωστός στην Ελλάδα ως ο ηγέτης που υπέγραψε το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο τον Νοέμβριο του 2019 και επέτρεψε την εγκατάσταση τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων στην δυτική Λιβύη.

Στις 23 Οκτωβρίου του 2020, οι δύο πλευρές ήρθαν σε συμφωνία για την κατάπαυση του πυρός και, μέσα σε λίγους μήνες, οι αντίπαλες παρατάξεις συμφώνησαν στην δημιουργία μιας μεταβατικής κυβέρνησης, εκείνης με επικεφαλής τον Dbeibeh για την σταδιακή επιστροφή στην ομαλότητα.

Με βάση τα ανωτέρω δεδομένα, τρία στοιχεία φαίνεται να έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον:

1. Σε όλες τις φάσεις της λιβυκής κρίσης, η παράταξη με έδρα την ανατολική Λιβύη η οποία εκπροσωπείται από την Βουλή των Αντιπροσώπων και τον «Λιβυκό Εθνικό Στρατό» του Haftar έχει μείνει ουσιαστικά αμετάβλητη, γεγονός που καταδεικνύει ότι λύση χωρίς την συμμετοχή εκείνων που την εκπροσωπούν δεν μπορεί να υπάρξει, ιδίως αν λάβουμε υπόψη ότι οι δυνάμεις του Haftar ελέγχουν το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας.

2. Είναι η πρώτη φορά που ένας σημαντικός παράγοντας της δυτικής Λιβύης, ο Fathi Bashagha, ενώνει τις δυνάμεις του με την «ανατολική πλευρά». Φυσικά τα κίνητρά του δεν έχουν να κάνουν τόσο με τα συμφέροντα της ομάδας ανθρώπων που εκπροσωπεί, αλλά με τις προσωπικές του πολιτικές φιλοδοξίες.

Γι’ αυτό και είδαμε πολλούς πρώην οπαδούς του στην πατρίδα του, την πόλη Μισράτα, να διαφωνούν και να αντιδρούν με τις επιλογές του. Παρά τις αντιδράσεις, ο Bashagha συνεχίζει να διατηρεί μια βάση πιστών οπαδών στην Μισράτα, αλλά και στην Τρίπολη.

Υπενθυμίζεται ότι ο Bashagha, ως ο πανίσχυρος υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης Sarraj, ήλεγχε ένοπλες οργανώσεις στην δυτική Λιβύη, κυρίως στην Μισράτα, ορισμένες εκ των οποίων βρίσκονταν κοντά στην Μουσουλμανική Αδελφότητα και σε άλλες ισλαμιστικές οργανώσεις, αλλά και στην Άγκυρα, ενώ φημολογείται ότι ήλεγχε και τμήμα των Σύρων μισθοφόρων που μετέφερε η Τουρκία στην Λιβύη το 2020.

3. Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο «άνθρωπος της Τουρκίας στην Λιβύη» συνεργάζεται με τους πρώην «εχθρούς» του, εκείνους που υποστήριζαν η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Ας σταθούμε στο τελευταίο σημείο. Η Λιβύη ήταν ένα από τα μέτωπα του περιφερειακού ανταγωνισμού μεταξύ Τουρκίας και Εμιράτων. Μετά από τουλάχιστον τρία χρόνια σκληρής αντιπαράθεσης, Άγκυρα και Άμπου Ντάμπι αποφάσισαν να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους. Αυτό φαίνεται να έχει αντίκτυπο και στην Λιβύη.

Η μεταβατική «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» του Abdul Hamid Dbeibeh, συνέχισε τις στενές σχέσεις που διατηρούσε η προηγούμενη «Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας» του al-Sarraj με την Τουρκία. Η φιλοτουρκική στάση που κρατάει ο Dbeibeh φαίνεται να έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην μη αναγνώριση της εκλογής του πρώην στενού συμμάχου της Άγκυρας Fathi Bashagha.

Η Τουρκία, έχοντας καταλάβει ότι, αν θέλει να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντά της στην Λιβύη, θα πρέπει να συνομιλήσει και με τους πρώην αντιπάλους της στην χώρα αυτή. Γι’ αυτό και έχει αυξήσει, τον τελευταίο καιρό, τις επαφές της με το «στρατόπεδο» Saleh-Haftar. Αυτό φάνηκε με την επίσκεψη Λίβυων βουλευτών στην Τουρκία, τον περασμένο Δεκέμβριο, με την συνάντηση του Saleh με τον Τούρκο πρέσβη στην Λιβύη, αλλά και με την επίσκεψή του τελευταίου στην Βεγγάζη, το προπύργιο του στρατάρχη Haftar.

Παρά τις επαφές με την «Ανατολική Λιβύη», η Τουρκία επέλεξε να συνεχίσει την υποστήριξη προς τον Dbeibeh και ένας από τους βασικούς λόγους της απόφασης αυτής ενδέχεται να αποτελεί και το γεγονός ότι πολύ δύσκολα ο στρατάρχης Haftar θα δεχόταν την παραμονή των τουρκικών στρατιωτικών βάσεων στην χώρα.

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στηρίζουν τον Dbeibeh. Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή της πολιτικής των Εμιράτων στην Λιβύη. Υπενθυμίζεται ότι το Άμπου Ντάμπι ήταν ο κύριος υποστηρικτής των δυνάμεων Haftar και της Βουλής των Αντιπροσώπων. Η επαναπροσέγγιση Τουρκίας – Εμιράτων ίσως βοηθά στον συντονισμό των δράσεων των δύο κρατών στην Λιβύη.

Την «Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας» του Dbeibeh φαίνεται να στηρίζουν, επίσης, η Ιταλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ την απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων στηρίζουν η Γαλλία, η Ρωσία, η Αίγυπτος και, παραδόξως, το Κατάρ, ένας από τους στενότερους συμμάχους της Τουρκίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή.

Επομένως, οι μελλοντικές εξελίξεις και η ειρήνη στην Λιβύη θα κριθούν από το πόσο είναι έτοιμες οι δύο παρατάξεις για έναν νέο πόλεμο σε περίπτωση μη συμβιβασμού. Σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει και η εξέλιξη των συνομιλιών μεταξύ Τουρκίας και Εμιράτων και το κατά πόσο τα Εμιράτα είναι έτοιμα να «συγκρουστούν» με συμμάχους τους όπως την Αίγυπτο και την Γαλλία οι οποίες φαίνεται να τάσσονται στο πλευρό της τριανδρίας Haftar-Saleh-Bashagha.

Ενδιαφέρον θα έχει, επίσης, να δούμε ποια πολιτική θα πρέπει να ασκήσει η Ελλάδα ώστε να προασπίσει τα συμφέροντά της στην Λιβύη και την Μεσόγειο. Πάντως ένα είναι το σίγουρο: θα αργήσει πολύ να επιστρέψει η ομαλότητα στην Λιβύη.

*Διεθνολόγος, Επιστημονικός συνεργάτης Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (Ι.ΔΙ.Σ.) και ερευνητής στο Washington Institute for Defence and Security