Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: Αναζητείται η “έξυπνη συμφωνία”

Του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου

Μια «έξυπνη συμφωνία», όπως την αποκαλούν οι διπλωματικές πηγές, θα αναζητήσουν οι 28 στο σημερινό και αυριανό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για το προσφυγικό. Η εικόνα «μη λύσης» και νέας αναβολής για λήψη αποφάσεων, που υπήρχε τις προηγούμενες ημέρες, έχει αντικατασταθεί με εκτιμήσεις για συμφωνία, τουλάχιστον σε σειρά θεμάτων, χωρίς, ωστόσο, να αναμένονται θεαματικές αλλαγές στη μέχρι τώρα διαχείριση του οξύτατου προβλήματος από την ΕΕ.

Σε ό, τι αφορά την ελληνική πλευρά, επιθυμία και στόχευση της κυβέρνησης είναι η επίτευξη μιας αξιόπιστης συμφωνίας, η οποία θα προβλέπει μείωση των προσφυγικών ροών, αύξηση των ρυθμών μετεγκατάστασης των προσφύγων από την Ελλάδα στις άλλες χώρες της Ευρώπης, εξουδετέρωση των κυκλωμάτων διακινητών, εφαρμογή της συμφωνίας της Σμύρνης για την επιστροφή στην Τουρκία των παράτυπων μεταναστών. Για μια τέτοια εξέλιξη, η κυβέρνηση βρισκόταν τα προηγούμενα 24ωρα σε διαρκείς διαβουλεύσεις με τα όργανα της ΕΕ, την ολλανδική Προεδρία καθώς και ορισμένα από τα κράτη μέλη.

Οι αποφάσεις, όμως, για όλα αυτά θα εξαρτηθούν από την κατάληξη των συζητήσεων που θα έχουν στο σημερινό δείπνο εργασίας (Πέμπτη) οι 28 ηγέτες στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βρυξελλών και στις αυριανές συνομιλίες με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, οι οποίες αναμένεται να είναι παρατεταμένες και εάν χρειαστεί να φτάσουν έως και το Σάββατο. Στο α’ μέρος των συνεδριάσεων, που θα ξεκινήσει στις 16.00 ώρα Βρυξελλών, η Σύνοδος Κορυφής έχει άλλο θέμα και θα συζητήσει τις προτεραιότητες για το λεγόμενο «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο» του 2016 και θα εξετάσει την εφαρμογή των ανά χώρα συστάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, η Ολλανδική Προεδρία θα προβεί σε ενημέρωση σχετικά με την πρόοδο όσον αφορά τις κύριες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της ενιαίας αγοράς.

Η ευόδωση αυτή τη φορά του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι κυρίως θέμα πολιτικής βούλησης των εταίρων, χωρίς, ωστόσο, να παραγνωρίζονται οι πολλές και σύνθετες νομικές και τεχνικές πλευρές των όποιων συμφωνιών.

Και όλα τούτα υπό το βλέμμα των «συνωστισμένων» προσφύγων και μεταναστών στην Ειδομένη και σε πιο οργανωμένες δομές που εξακολουθούν να προσδοκούν και να ελπίζουν ότι θα ανοίξουν τα σύνορα από τις άλλες χώρες μέλη της Ενωσης. Επίσης, υπό το δεδομένο ότι μέχρι τώρα μόνον 7 από τις 28 χώρες της ΕΕ έχουν δεχθεί δεσμευτικά την κατανομή ενός αριθμού προσφύγων.

 Το προσχέδιο Συμπερασμάτων της Συνόδου

Ένα προσχέδιο των Συμπερασμάτων στα οποία μπορεί να καταλήξει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο διέρρευσε ήδη στα ΜΜΕ. Το προαναφερόμενο προσχέδιο συνοψίζεται στα εξής 8 σημεία:

1. Όλοι οι νέοι παράνομοι μετανάστες που έρχονται από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά θα επιστρέφονται στην Τουρκία. Όλοι οι μετανάστες που έρχονται στα νησιά θα καταγράφονται και όσοι δεν κάνουν αίτηση ασύλου ή εκείνοι των οποίων η αίτηση ασύλου απορρίπτεται θα επιστρέφονται στην Τουρκία. Η Τουρκία και η Ελλάδα, με την συνδρομή των θεσμών και οργάνων της ΕΕ, θα λάβουν τα απαραίτητα μέτρα και θα συμφωνήσουν διμερώς σε κάθε αναγκαία ρύθμιση, συμπεριλαμβανόμενης και της παρουσίας Τούρκων αξιωματούχων στα ελληνικά νησιά, για να διασφαλιστεί η συνεργασία και η ομαλή λειτουργία των ρυθμίσεων αυτών. Τα έξοδα θα καλυφθούν από την ΕΕ. Οι μετανάστες που βρίσκονται ήδη στα ελληνικά νησιά θα μεταφερθούν σε κέντρα υποδοχής στην ηπειρωτική Ελλάδα.

2. Για κάθε Σύρο που θα επιστρέφεται από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία, άλλος Σύρος θα επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στην ΕΕ. Προτεραιότητα θα δίνεται σε μετανάστες που δεν έχουν προσπαθήσει να μπουν παράνομα ή δεν έχουν μπει στο παρελθόν παράνομα στην ΕΕ. Σε περίπτωση που καλυφθούν οι θέσεις προσφύγων που έχουν προβλεφθεί, θα αναθεωρηθεί ο μηχανισμός.

3. Η Τουρκία θα λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα να εμποδίσει τη δημιουργία νέων θαλάσσιων ή χερσαίων μεταναστευτικών οδών από την Τουρκία στην ΕΕ και θα συνεργαστεί με γειτονικές χώρες και την ΕΕ για το σκοπό αυτό.

4. Όταν έχουν σταματήσει ή τουλάχιστον μειωθεί σημαντικά οι παράνομοι είσοδοι είσοδοι μεταξύ της Τουρκίας και της ΕΕ, θα ενεργοποιηθεί το Εθελοντικό Σχέδιο Ανθρωπιστικής Εισόδου και τα μέλη της ΕΕ θα συνδράμουν σε εθελοντική βάση στο σχέδιο αυτό.

5. Θα επιταχυνθεί η διαδικασία κατάργησης της βίζας για Τούρκους υπηκόους που ταξιδεύουν στην ΕΕ το αργότερο μέχρι το τέλος του Ιουνίου του 2016.

6. Η ΕΕ, σε συνεργασία με την Τουρκία, θα επιταχύνει την καταβολή της αρχικής χορήγησης των 3 δισεκατομμυρίων ευρώ για τους πρόσφυγες στην Τουρκία και θα διασφαλίσει χρηματοδότηση για άτομα που βρίσκονται υπό προσωρινή προστασία στην Τουρκία, πριν το τέλος Μαρτίου. Το ανώτατο όριο που μπορεί να δοθεί στην Τουρκία από την ΕΕ για τους πρόσφυγες είναι άλλα 3 δις ευρώ, μέχρι το τέλος του 2018.

7. Η ΕΕ, σε συνεργασία με την Τουρκία, θα προετοιμαστεί για την απόφαση του ανοίγματος νέων κεφαλαίων στις διαπραγματεύσεις για ένταξη στην ΕΕ το συντομότερο δυνατόν, βάσει των συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του περασμένου Οκτωβρίου. (Το Κεφάλαιο 17 άνοιξε τον περασμένο Δεκέμβριο.)

8. Η ΕΕ και τα μέλη της θα συνεργαστούν με την Τουρκία σε κάθε κοινή προσπάθεια για την βελτίωση των ανθρωπιστικών συνθηκών μέσα στη Συρία η οποία θα επιτρέψει στον πληθυσμό της χώρας και τους πρόσφυγες να ζήσουν σε περιοχές που είναι περισσότερο ασφαλείς.

Οι 6 αρχές που παρουσίασε η Κομισιόν ως απαραίτητες για τη νομιμότητα και συνεκτικότητα μιας συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας

-Οι νομικές εγγυήσεις για την επιστροφή όλων των νέων παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που φθάνουν στα ελληνικά νησιά από την Τουρκία

Η επιστροφή παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο, των οποίων οι αιτήσεις έχουν χαρακτηριστεί απαράδεκτες ή έχουν απορριφθεί μπορεί να γίνεται μόνο με την τήρηση του ευρωπαϊκού και διεθνούς δικαίου. Οι ρυθμίσεις αυτών των επιστροφών, τόσο των ατόμων που χρήζουν όσο και εκείνων που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας, πρέπει – κατά την Επιτροπή – να θεωρούνται μόνο ως προσωρινά και έκτακτα μέτρα που έχουν ως στόχο τον τερματισμό των ανθρώπινων δεινών που οφείλονται στις σημερινές σημαντικές ροές μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Όλες οι επιστροφές εξάλλου θα πρέπει, κατά την Επιτροπή, να πραγματοποιούνται σύμφωνα με τις εγγυήσεις για την προστασία των προσφύγων, οι οποίες προβλέπονται από το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Αυτό συνεπάγεται ότι κάθε αίτηση ασύλου θα εξετάζεται εξατομικευμένα, σύμφωνα με σαφείς νομικές και διαδικαστικές παραμέτρους που καθορίζονται στη σχετική κοινοτική Οδηγία για τις διαδικασίες ασύλου και δεν τίθεται ζήτημα εφαρμογής μιας γενικευμένης πολιτικής επιστροφών. Κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο προς τις νομικές απαιτήσεις και τα θεμελιώδη δικαιώματα των αιτούντων άσυλο.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την επανεισδοχή των ατόμων που δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας η Επιτροπή αναφέρει τα εξής: Κάθε νέος “παράτυπος μετανάστης” και αιτών άσυλο που εισέρχεται στην Ελλάδα, ο οποίος διαπιστώνεται ότι δεν χρήζει διεθνούς προστασίας, θα επιστρέφει στην Τουρκία δυνάμει της διμερούς συμφωνίας επανεισδοχής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Από την άλλη, για την επιστροφή των ατόμων που χρήζουν διεθνούς προστασίας σημειώνονται τα εξής: Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ (άρθρα 35 και 38 της οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου), μια αίτηση ασύλου μπορεί να κλείσει και να χαρακτηριστεί ως απαράδεκτη, εάν το συγκεκριμένο άτομο έχει ήδη αναγνωριστεί ως πρόσφυγας ή απολαύει ήδη επαρκούς προστασίας σε μια «πρώτη χώρα ασύλου», ή εάν έχει έρθει στην ΕΕ από μια «ασφαλή τρίτη χώρα» η οποία μπορεί να εγγυηθεί αποτελεσματική πρόσβαση σε προστασία. Υπάρχει μια σειρά εγγυήσεων για την προστασία των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, όπως η εξέταση κάθε υπόθεσης χωριστά, οι προσωπικές συνεντεύξεις και το δικαίωμα προσφυγής κατά αποφάσεων απόρριψης αίτησης.

Επίσης, η Επιτροπή επισημαίνει ότι για την εφαρμογή αυτών των διατάξεων, θα πρέπει να γίνουν τροποποιήσεις τόσο στην ελληνική όσο και στην τουρκική εθνική νομοθεσία — στην Ελλάδα για να διασφαλιστεί ότι η Τουρκία χαρακτηρίζεται ως “ασφαλής τρίτη χώρα” και στην Τουρκία για να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε αποτελεσματικές διαδικασίες χορήγησης ασύλου για όλα τα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας. Ακόμη, θα πρέπει να θεσπιστούν ταχείες επιχειρησιακές ρυθμίσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της ικανότητας υποδοχής των ελληνικών νησιών καθώς και της προσαρμογής των κέντρων πρώτης υποδοχής (“hotspots”) σε κέντρα επανεισδοχής και χορήγησης ασύλου.

-Για την Εφαρμογή του προγράμματος επανεγκατάστασης με το σύστημα ένας προς ένα

Η Επιτροπή αναφέρει ότι για κάθε Σύριο υπήκοο που επιστρέφει από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος θα επανεγκαθίσταται στην ΕΕ απευθείας από την Τουρκία. Για να λειτουργήσει το πρόγραμμα αυτό, τα κράτη μέλη πρέπει να διαθέσουν έναν επαρκή αριθμό θέσεων επανεγκατάστασης. Οι αναληφθείσες δεσμεύσεις που θα χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό θα περιλαμβάνουν τις 18.000 εναπομένουσες θέσεις από τις 22.504 θέσεις του ευρωπαϊκού προγράμματος επανεγκατάστασης, που συμφωνήθηκαν τον Ιούλιο του 2015, και, εφόσον χρειαστεί, τις αδιάθετες 54.000 θέσεις βάσει υφιστάμενων αποφάσεων μετεγκατάστασης.

Το υλικοτεχνικό πλαίσιο που στηρίζει το Εθελοντικό Πρόγραμμα Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους με την Τουρκία θα πρέπει να χρησιμοποιείται για τους σκοπούς του προγράμματος επανεγκατάστασης 1:1 — με βάση την εμπειρογνωσία της UNHCR με τη στήριξη της EASO, του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (IOM) και εθνικών αξιωματικών αρμόδιων για το άσυλο, εφόσον χρειάζεται. Μόλις το πρόγραμμα “1:1” εκπληρώσει τον στόχο της αναχαίτισης των μεταναστευτικών ροών, θα ενεργοποιηθούν οι εισδοχές βάσει του Εθελοντικού Προγράμματος Εισδοχής για Ανθρωπιστικούς Λόγους, τα δε κράτη μέλη θα συνεισφέρουν σε εθελοντική βάση, τονίζει η Επιτροπή.

-Για την επίσπευση του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων

Οι εργασίες για τον χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων με την Τουρκία θα επισπευσθούν, χωρίς αλλαγή των 72 προαπαιτουμένων που πρέπει να επιτύχει η Τουρκία ( από τα οποία έχουν επιτευχθεί τα 35 εκ των οποίων). Για να γίνει εφικτός ο στόχος της άρσης της υποχρέωσης θεώρησης έως το τέλος Ιουνίου, η Τουρκία θα πρέπει να εγκρίνει εγκαίρως τα μέτρα που εκκρεμούν. Ετσι, υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία θα λάβει τα αναγκαία μέτρα για την εκπλήρωση των υπολοίπων απαιτήσεων, η Επιτροπή θα υποβάλει νομοθετική πρόταση για την άρση της υποχρέωσης θεώρησης για τους Τούρκους πολίτες στα τέλη Απριλίου 2016.

-Για την επίσπευση της εκταμίευσης κονδυλίων στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία

Τα πρώτα έργα στο πλαίσιο της “Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία” χρηματοδοτούνται τώρα με 55 εκατ. ευρώ για την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών των παιδιών των Συρίων στην Τουρκία για την πρόσβασή τους σε επίσημη εκπαίδευση και με 40 εκατ. ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια μέσω του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος. Το επόμενο βήμα για τη χρηματοδότηση περαιτέρω έργων θα απαιτήσει την ενεργό συνεργασία των τουρκικών αρχών, ώστε η ανάλυση αναγκών να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα μέσα Απριλίου.

– Για την επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων

Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη καταβάλλουν προσπάθειες για την προώθηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία και βρίσκονται σε εξέλιξη προετοιμασίες προκειμένου να σημειωθεί πρόοδος στο άνοιγμα πέντε κεφαλαίων. Στόχος είναι να ολοκληρώσει η Κομισιόν όλα τα σχετικά προπαρασκευαστικά έγγραφα την άνοιξη για τα υποβάλει στο Συμβούλιο, με την επιφύλαξη, ωστόσο, των θέσεων των κρατών μελών και του διαπραγματευτικού πλαισίου.

-Για τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στη Συρία

Με βάση και τις προηγούμενες αναφορές του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η ΕΕ δηλώνει έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία για τη βελτίωση της ανθρωπιστικής κατάστασης στο εσωτερικό της Συρίας, γεγονός που θα επιτρέψει στους πρόσφυγες να ζήσουν σε ασφαλέστερες περιοχές. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, έχει ιδιαίτερη σημασία οι δεσμεύσεις, τις οποίες ανέλαβε η Διεθνής Ομάδα Στήριξης της Συρίας στις 11-12 Φεβρουαρίου στο Μόναχο, να υλοποιηθούν τάχιστα και πλήρως από όλα τα μέρη.