“Κανέλα από τη Σμύρνη”: γράφει ο Θωμάς Σίδερης

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Η «Κανέλα από τη Σμύρνη» δεν είναι μια γυναίκα της πολυπολιτισμικής πόλης. Είναι ένα κορίτσι του χωριού που κουβαλά τη λαογραφία του τόπου της, τις μυρωδιές της εξοχής και το θυμίαμα από την κυριακάτικη λειτουργία. Είναι το παιδί που έβλεπε τη νενέ της να κάθεται στο ίδιο πάντα στασίδι, που την κρυφοκοίταζε όταν έφτιαχνε εκείνη τη μυστική πομάδα από λεβάντα και γάλα και που πιανόταν από την ποδιά της όταν εκείνη έκοβε τα φρέσκα μυριστικά για τα κόλλυβα προκειμένου να αναπάψει ο θεός την ψυχή του εξαφανισμένου θείου Νώντα. Η Κανέλα από τη Σμύρνη είναι ένα ανυπεράσπιστο πλάσμα που όλη της τη ζωή τη σπατάλησε μέσα σε μια κάμαρη και σε όλη τη ζωή της αναζήτησε τον θεό όσο και τον φοβήθηκε.

Η Λέλα –κανένας πια δεν τη φώναζε με το βαφτιστικό της– έζησε για πάντα την ψευδαίσθηση μιας υπόσχεσης. Όταν άφηνε πίσω της το πορνείο του Χαλκά Μπουνάρ και η κάθε μια από τις γυναίκες τραβούσε τον δρόμο της –η Ραχήλ, η Υπαπαντή, η Μαριώ και το στερνοπούλι, η Βαγγελίτσα– γνώριζε πως έφευγε για πάντα. Πρόλαβε όμως να ζήσει τη Μικρασιατική εκστρατεία και την κατάρρευση του Μετώπου μέσα από τα μάτια των φαντάρων: σακάτηδες και γελασμένοι άντρες που προσπαθούσαν να σταματήσουν τον χρόνο μέσα στην κάμαρή της. Ένας από όλους, ο Αναστάσης, θα της στοιχειώσει την καρδιά και το μυαλό. Η παιδικότητα ενός ανυποψίαστου δεκαεννιάχρονου φαντάρου θα στάξει σαν βάλσαμο στις ανοιχτές πληγές της παιδικής ηλικίας της: ο πνιγμός της μικρότερης αδελφής της, της Αγγελικούλας, στο πηγάδι του Λόντου και ο αναπάντεχος γυρισμός του θείου Νώντα.

Όταν οι Τσέτες κυκλώσουν το τρένο του θανάτου με τους Αρμενίους ή όταν πυρπολήσουν το παρθεναγωγείο των Ουρσουλινών, η εθνική τραγωδία θα αντικατοπτριστεί μέσα στο γυάλινο βλέμμα της Λέλας. Αλλά η Καταστροφή είναι μόνο η αφορμή, μια αχνή και ξεθωριασμένη εικόνα, όπως η κυριακάτικη περατζάδα στο Κορδελιό, αλά μπρατσέτα με τον Αναστάση, μπροστά από τους καφενέδες.

«Μπροστά ο ιμάμης με τον λευκό φερετζέ του, από πίσω το ξύλινο φέρετρο, καρφωμένο πρόχειρα, στις πλάτες τεσσάρων βαστάζων, και πιο πίσω καμιά δεκαριά σκυφτές φιγούρες, η πλειοψηφία τους γυναίκες. Δεν μπορούσε να δει το πρόσωπό τους γιατί φορούσαν μακριά μαύρα μαντίλια που έφταναν μέχρι τον ώμο τους. Από το βάδισμά τους όμως κατάλαβε πως ήταν γριές, κουρασμένες και χτυπημένες από τον θάνατο. “Αλ χάμντου λιλλάχι ράμπιλα αλαμίν”, ψιθύρισε. Ο θάνατος είναι παντού ο ίδιος. […] Ποιος να ‘τανε άραγε μέσα στο φέρετρο; Άντρας; Γυναίκα; Παιδί; Γέρος; […] Πού ήταν οι νέοι; Πολεμούσαν; Άραγε πολεμάνε με διαφορετικό τρόπο οι Τούρκοι και με διαφορετικό οι Ρωμιοί;»

Μετά το ’22 θα βρεθεί στο πιο πολύβουο λιμάνι της Ευρώπης, στη Μασσαλία, σε μια κάμαρη στη συνοικία Λε Πανιέ, τη γειτονιά των φτωχοδιάβολων. Νέα πρόσωπα εισβάλουν στη ζωή της: ο τοκογλύφος Χαλφόν Λεβί, η μαντάμ Γκιγιόμ, η Μπαμπέτ και ο αδελφός της, ο Φρανσουά, χορευτής λέει στην όπερα του Παρισιού. Όμως η φυλακή που κουβαλά μέσα της θα γίνει πιο ασφυκτική. Κάτω από τα σημάδια που άφησαν τα εγκαύματα θα ανασύρει τις στάχτες της ψυχής της. Και η σιωπή του θεού ένα απέραντο λιβάδι της θλίψης.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’20 συναντούμε τη Λέλα σε μια άλλη κάμαρη, την κάμαρη των Βούρλων, εκείνου του διαβόητου πορνείου του Μεσοπολέμου, στη Δραπετσώνα. Εκεί που ο Μάρκος της «Τετράδας, της Ξακουστής του Πειραιώς» πουλούσε αγαπητηλίκια στην Ειρήνη τη Συμιακή και τη Γεωργία την Κρητικιά, εκεί που οι χασικλήδες ξημεροβραδιάζονταν στον τεκέ του Καπλάνα, εκεί που οι απόκληρες των Βούρλων, φθισικιές και γκαστρωμένες πόρνες, έπαιρναν το δρόμο για τα σλέπια. Όπως και η καψερή η Κατινίτσα, που την έγδυσαν στη μέση της αυλής και της έκαψαν τα ρούχα σε ένα βαρέλι. Αλλά η Λέλα θα βρει τη δύναμη και θα ανοίξει τα παραθυρόφυλλα της ψυχής της για να υποδεχθεί τους δικούς της ξένους: την Αντριάνα και το γιο της τον Βαγγελάκη, πρόσφυγες από το Αϊβαλί, τον Ρουσέτο και τον Πανάγο.

Την ώρα που η φθίση και η σύφιλη κυκλώνουν τα Βούρλα, η Λέλα θα πάρει τον δρόμο για το Δρομοκαΐτειο φρενοκομείο με εισαγγελική παραγγελία. Και εκεί θα την ξαναβρούμε τριάντα χρόνια αργότερα, αναζητώντας όλες εκείνες τις απαντήσεις για τη ζωή μιας γυναίκας που αναζήτησε την ουσία της ύπαρξής της και την ελευθερία της από τα δεσμά ετούτου του κόσμου.

Η Κανέλα από τη Σμύρνη είναι ένα μυθιστόρημα, που με αφορμή την απώλεια, προσπαθεί να διερευνήσει τα όρια της ανθρώπινης αντοχής. Τα πρόσωπα διαλύονται και τα κομμάτια τους επαναλαμβάνονται μέσα στο χρόνο με άλλα ονόματα αλλά με την ίδια νομοτέλεια. Η ανθρώπινη φύση παντέρμη και ανυπεράσπιστη κάτω από την απέραντη σιωπή του θεού. Η ηρωίδα είναι παρμένη από το ποίημα Αμαρτωλόν της Γαλάτειας Καζαντζάκη.

Θωμάς Σίδερης

Το μυθιστόρημα του Θωμά Σίδερη Κανέλα από τη Σμύρνη κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ν. & Σ. Μπατσιούλας (σελ.: 284, τιμή: 13,25 €).

Συνέντευξη του συγγραφέα στο Πρώτο Πρόγραμμα μπορείτε να ακούσετε εδώ.

O ΘΩΜΑΣ ΣΙΔΕΡΗΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Δημόσια Διοίκηση στη Νομική Σχολή Αθηνών και ειδικεύτηκε στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Αρθογραφεί σε ελληνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης και κάνει εκπομπές στο ραδιόφωνο (όπως το ραδιοφωνικό ντοκιμαντέρ Αφύλαχτη Διάβαση, κάθε Σάββατο στις 12 μεσημέρι από τις συχνότητες του Πρώτου Προγράμματος). Έχει εκδώσει συλλογές διηγημάτων (Βαγόνια στη βροχή, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Το σιωπητήριο δεν ακούστηκε ακόμα, εκδόσεις Δελφίνι) καθώς και ιστορικές και επιστημονικές μελέτες (Το Απουσιολόγιο του χρόνου, Μνήμη της πέτρας, Οι ακτιβιστές του ψηφιακού κόσμου, Οι δικοί μας Ξένοι, κ.ά.). Γράφει και μεταφράζει έργα για το θέατρο (Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν, Το τελευταίο σπίρτο, Η αντοχή των υλικών, Φόνος μετά μουσικής, Εξ’ επαφής, κ.ά.). Επίσης έχει γράψει το σενάριο και τα κείμενα για το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ Σκιά στην ψυχή. Το μυθιστόρημά του Κανέλα από τη Σμύρνη προσαρμόστηκε για το θέατρο και παίχτηκε στην Αθήνα τη σεζόν 2014-2015 με τίτλο Το τελευταίο σπίρτο.

Επικοινωνία με τον συγγραφέα: sideris.tom@gmail.com