Αμελέ Ταμπουρού: Τα τάγματα εργασίας – Τόπος μαρτυρικού θανάτου

Μία εξαιρετική εκδήλωση ενταγμένη στην επέτειο της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή, πραγματοποίησε ο Σύλλογος Μικρασιατών Ελευσίνας, με θέμα τα τάγματα εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού) όπου βρήκαν το θάνατο αρκετοί Έλληνες της Μ. Ασίας, με ομιλητή τον καθηγητή, συγγραφέα βιβλίων και μελετητή ιστορίας και λαογραφίας Θοδωρή Κοντάρα. Παρακολουθήσαμε την εκδήλωση και σας παρουσιάζουμε τα βασικά της σημεία.

Ο κ. Κοντάρας χαρακτήρισε το θέμα αυτό, «πικρό και συναισθηματικά στενάχωρο» και ανέφερε πως υπήρξαν δύο περίοδοι λειτουργίας των Αμελέ Ταμπουρού , πριν και μετά την ήττα του ελληνικού στρατού με τη δεύτερη να είναι και η σκληρότερη. Τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας που άρχισαν να λειτουργούν οι νεότουρκοι από το 1912 και μετά για να εξολοθρεύσουν εθνοτικές ομάδες, «σίγουρα θα τα μελέτησε και ο Χίτλερ» τόνισε χαρακτηριστικά ο κ. Κοντάρας, κάνοντας παραλληλισμό με τις μεταγενέστερες παραπλήσιες επιλογές της ναζιστικής Γερμανίας.

Μετά το 1912 μειώθηκαν τα τουρκικά εδάφη και τότε τα συνθήματα των νεότουρκων για ισότητα και εκδημοκρατισμό με σεβασμό όλων των εθνοτήτων και θρησκευμάτων, έδωσαν τη θέση τους στο σύνθημα «η Τουρκία στους Τούρκους» που έδινε το σύνθημα για έναρξη της εθνοκάθαρσης.

Ως προς το υπόβαθρο των εξελίξεων αυτών, ο κ. Κοντάρας ανέφερε ότι η Γερμανία υποδαύλισε την εξέλιξη αυτή, αφού έχοντας μείνει πίσω σε οικονομικές επεκτάσεις και αποικίες σε σύγκριση με την Αγγλία και τη Γαλλία, στράφηκε προς τον «μεγάλο ασθενή» την παραπαίουσα οθωμανική αυτοκρατορία, για έργα υποδομών, εκσυγχρονισμό της κρατικής δομής, κλπ. Ακόμα και οχυρωματικά έργα, με πιο γνωστό αυτό των Δαρδανελλίων και της Καλλίπολης, όπου οι συμμαχικές επιθέσεις – αποβάσεις πνίγηκαν σε λουτρό αίματος. Μεταξύ άλλων πήρε την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολη – Άγκυρα – Βαγδάτη (για τα πετρέλαια της περιοχής) και το δικαίωμα εκμετάλλευσης σε βάθος 50 χιλιομέτρων δεξιά και αριστερά της γραμμής, με αποτέλεσμα να ελέγξει ορυχεία, μεταλλεία, κλπ.

Οι Έλληνες και οι Αρμένιοι θεωρήθηκαν εμπόδιο, καθώς εκτιμήθηκε ότι «έπαιζαν» με τα γαλλικά και αγγλικά συμφέροντα. Η έμπνευση και καθοδήγηση της εθνοκάθαρσης ήταν γερμανικής προέλευσης σχεδιασμός.

Συνεχίζοντας ο κ. Κοντάρας είπε ότι από το 1923 είχαν ξεκινήσει οι διωγμοί από τη Θράκη και μετά επεκτάθηκαν στους Πόντιους και τη Μ. Ασία, με παράλληλη προπαγάνδα ότι οι Έλληνες είναι κατάσκοποι.

Από το 1914 σκλήρυνε η στάση για τη στράτευσή τους και με αντίτιμο 20-40-60 λίρες, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση κάθε οικογένειας μπορούσε ο Έλληνας οθωμανός υπήκοος να εξαγοράσει τη στρατιωτική του θητεία στον τουρκικό στρατό. Ποσά δυσβάσταχτα για τις πολυμελείς οικογένειες εκείνης της εποχής.

Ήδη από το 1913 είχε ξεκινήσει και το μποϋκοτάζ, του τύπου «μην ψωνίζετε από Έλληνες». Παράλληλα η άφιξη Τούρκων προσφύγων από τα Βαλκάνια που επιχειρούσαν καταλήξεις ελληνικών περιουσιών, επιδείνωσε την κατάσταση.

Οι επιστρατευμένοι στα Αμελέ Ταμπουρού δεν εκπαιδεύονταν στρατιωτικά, αλλά τους έβαζαν να σπάνε πέτρες, να ανοίγουν τούνελ, να φτιάχνουν γέφυρες, κλπ.

Μετά το 1915 που οι Τούρκοι μετρούσαν πολλές στρατιωτικές απώλειες, τα μέλη των Αμελέ Ταμπουρού, χρησιμοποιήθηκαν για να μαζεύουν και τη σοδειά. Ζούσαν σε τραγικές συνθήκες, συχνά τους απαγόρευαν ακόμα και το καθαρό νερό, θέριζαν οι ασθένειες και συχνά οδηγούσαν στο θάνατο.

Βασικό επιχείρημα των τουρκικών αρχών ήταν ότι δεν σκότωσαν κανένα, αλλά όσοι πέθαναν αυτό συνέβη από τις ασθένειες και την κακή τους υγεία, προσπαθώντας να αποφύγουν την ευθύνη ότι η κατάσταση αυτή δεν ήταν αντικειμενική, αλλά σκόπιμο δημιούργημά τους.

Αρκετοί μπόρεσαν και λιποτάκτησαν με πλεούμενα προς τα νησιά του Αιγαίου, ειδικά όσοι έμεναν στα παράλια, ώστε να αποφύγουν τη στράτευση, άλλοι κυρίως στην ενδοχώρα κρύβονταν σε ειδικές κρύπτες στα σπίτια και έκαναν γυναικείες δουλειές, όπως το πλέξιμο για να περνάει η ώρα. Στα τραγικά γεγονότα της περιόδου, ένα ευτράπελο ήταν ότι για να βγει τελικά από την είσοδο της κρύπτης ένας Έλληνας που είχε παχύνει από την έλλειψη κίνησης και το τάισμα, χρειάστηκε να σπάσουν τον τοίχο γιατί αλλιώς δεν χώραγε.

Όσους έπιαναν οι Τούρκοι σε κρύπτες τους εκτελούσαν.

Επίσης ο κ. Κοντάρας ανέφερε ότι αρκετοί μουσουλμάνοι βοήθησαν Χριστιανούς, αφού το Ισλάμ θεωρεί αρετή την φιλανθρωπία.

Στα Αμελέ Ταμπουρού, όσοι ήταν τουρκόφωνοι και ήταν γιατροί, μηχανικοί, τεχνίτες, γενικά είχαν ειδικότητες χρήσιμες για τους Τούρκους πέρασαν καλύτερα. Ιδιαίτερα θετική μεταχείριση είχαν οι μουσικοί, καθώς ψυχαγωγούσαν το στράτευμα.

Όπως ανέφερε ο κ. Κοντάρας, από τα περίπου 4,5 εκατομμύρια Χριστιανών της Τουρκίας, το 1,5 ήταν οι πρόσφυγες του 1922 και μερικές εκατοντάδες χιλιάδες έμειναν πίσω, όλοι οι άλλοι εξοντώθηκαν στη διάρκεια αυτών των χρόνων.

Υπενθύμισε την περίπτωση του Ηλία Βενέζη που όπως είχε γράψει ο ίδιος από την ομάδα των 3.000 στην οποία συμμετείχε ο ίδιος στα Αμελέ Ταμπουρού, επιβίωσαν μόνο 23.

Στις πορείες που έκαναν τα μέλη των ταγμάτων εργασίας, αλλά και τα γυναικόπαιδα προς διάφορους περιορισμούς, δέχονταν επιθέσεις από Τούρκους πολίτες αλλά και από Εβραίους που ήθελαν να γίνουν αρεστοί στους Τούρκους, χωρίς να παρεμβαίνει για να τους προστατέψει ο τουρκικός στρατός ή οι χωροφυλακή.

Συνολικά 4 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή ξεριζώθηκαν στο διάστημα 1913-1923, κυρίως Έλληνες, Αρμένιοι και Ασσύριοι, τόνισε ο κ. Κοντάρας, που πρόσθεσε πως 30-35.000 Μικρασιάτες Έλληνες κατατάχθηκαν στον ελληνικό στρατό, αν και σαν οθωμανοί υπήκοοι δεν είχαν υποχρέωση.

Ρεπορτάζ & φωτο: Νάσος Μπράτσος