Ιστορικά Αποτυπώματα-Μαρί Κιουρί: Ταύτισε τη ζωή της με την επιστήμη

της Μανιώς Μάνεση

«Πιστεύω ότι η επιστήμη έχει μεγάλη ομορφιά. Ο επιστήμονας στο εργαστήριο δεν είναι μόνο ένας τεχνικός. Είναι και όπως ένα παιδί μπροστά στα φυσικά φαινόμενα που το εντυπωσιάζουν σαν παραμύθι».

Ταύτισε τη ζωή της με την επιστήμη. Άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η διασημότερη ίσως γυναίκα επιστήμων όλων των εποχών, υπήρξε σύμφωνα με τον Αλμπερτ Αϊνστάιν, «το μόνο διάσημο πλάσμα του οποίου το ήθος δεν έχει διαφθαρεί από τη φήμη».

Η Μαρί (Μάνυα ή Μανιούσκα για τη μητέρα της) Σκλοντόβσκα, η Μαρί Κιουρί όπως έμεινε στην ιστορία, γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1867, στη Βαρσοβία. Την πρώτη δεκαετία της ζωής της θα έρθει αντιμέτωπη με δύο θανάτους. Της αδελφής και δύο χρόνια αργότερα, της μητέρας της. Η θλίψη μένει στο πρόσωπό της, δεν αποτελεί όμως τροχοπέδη για την πρόοδό της. Πίστευε άλλωστε ότι «τίποτα στη ζωή δεν πρέπει να φοβόμαστε, μόνο να κατανοούμε».

Επηρεασμένη από τον πατέρα της, καθηγητή Φυσικής και Μαθηματικών, ανέπτυξε από νωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις θετικές επιστήμες. Βραβεύεται με χρυσό μετάλλιο για τις επιδόσεις της στο γυμνάσιο, δεν μπορεί όμως να συνεχίσει αφού το 1883, η πανεπιστημιακή μόρφωση ήταν απαγορευμένη για τις γυναίκες στη Βαρσοβία. Δουλεύει για να συγκεντρώσει χρήματα, με σκοπό να σπουδάσει στο Παρίσι. Συγχρόνως παρακολουθεί μαθήματα στο ‘’Κινητό Πανεπιστήμιο’’ της πολωνικής πρωτεύουσας, παράνομα ουσιαστικά, από εθελοντές δασκάλους.

Το 1890 πηγαίνει στο Παρίσι και ξεκινάει τις σπουδές της στη Σορβόννη. Φυσική και μαθηματικά. «Δεν βλέπω ποτέ ό,τι έχει γίνει. Βλέπω μόνο τι απομένει να γίνει».

Ο θρύλος της ‘’Μαντάμ Κιουρί’’, αρχίζει να χτίζεται…

Η ανακάλυψη του Γάλλου φυσικού Ανρί Μπεκερέλ περί ύπαρξης ακτινοβολίας σε ορυκτά του ουρανίου, χωρίς επίδραση του φωτός, άγνωστης επομένως προέλευσης, θα τραβήξει το ενδιαφέρον της νεαρής επιστήμονος, η οποία θα προχωρήσει τη διδακτορική διατριβή της με θέμα τη μελέτη των ακτίνων του ουρανίου. Την ίδια εποχή παντρεύεται το Γάλλο φυσικό Πιερ Κιουρί, με τον οποίο συνεργάζονται στενά ερευνώντας τη ραδιενέργεια όπως θα ονομάσει η Μαρί Κιουρί το 1898, αυτήν την ακτινοβολία.

Διατυπώνει μία τολμηρή θεωρία, ότι τα ορυκτά που εκπέμπουν χωρίς εξωτερική επίδραση ακτινοβολία, πρέπει να περιέχουν ένα νέο χημικό στοιχείο. Διαπιστώνει ότι η ραδιενέργεια είναι μία «ατομική ιδιότητα» του ουρανίου και παρατηρεί ότι υπάρχουν ορυκτά του ουρανίου, περισσότερο ραδιενεργά από το ίδιο. Επομένως, τα ορυκτά αυτά πρέπει να περιέχουν νέα ραδιενεργά στοιχεία. Στο εργαστήριο αναζητά ποιες άλλες ουσίες εκτός του ουρανίου είναι ραδιενεργές.

Το 1898 ανακαλύπτει δύο νέα στοιχεία. Το πολώνιο –ονομάστηκε προς τιμήν της πατρίδας της- και το ράδιο. Δύο ισχυρά ραδιενεργά στοιχεία.

Το πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει στη συνέχεια το ζεύγος Κιουρί, είναι πού και πώς θα εξασφαλίσει τις απαραίτητες ποσότητες ραδίου για την έρευνα τους. Το ράδιο υπάρχει στα ορυκτά σε πολύ μικρή περιεκτικότητα, απαιτούνται επομένως τεράστιες ποσότητες μεταλλευμάτων. Με τη βοήθεια της αυστριακής κυβέρνησης εξασφαλίζουν κατάλοιπα πισουρανίτη από τα ορυχεία της Βοημίας.

Σε ένα παγωμένο το χειμώνα και πυρωμένο το καλοκαίρι δωμάτιο, στην πίσω αυλή ενός σχολείου, το ζεύγος Κιουρί στήνει το εργαστήριο επεξεργασίας των καταλοίπων προκειμένου να απομονώσει τα νέα στοιχεία. Η δουλειά μονότονη, επίπονη, σκληρή, χρονοβόρα και χωρίς κανένα μέτρο προφύλαξης. Συγχρόνως και ενώ ο Πιερ Κιουρί γίνεται υφηγητής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, η Μαρί διδάσκει φυσική σε κολλέγιο θηλέων στη Σεβρ.

Στα τέλη του 1902, η Μαρί Κιουρί καταφέρνει να συγκεντρώσει 1/10 του γραμμαρίου καθαρό ράδιο και 1/20 καθαρό πολώνιο. Μια σημαντική επιτυχία για την Κιουρί, την ίδια χρονιά όμως θα την συγκλονίσει μία ακόμη απώλεια. Αυτή του πατέρα της.

Το 1903 είναι μια ιδιαίτερα σημαντική χρονιά. Ολοκληρώνει με άριστα τη διδακτορική της διατριβή, γίνεται μητέρα -γεννιέται η κόρη της Εύα- και στις 10 Δεκεμβρίου η Ακαδημία Επιστημών της Στοκχόλμης ανακοίνωσε ότι το βραβείο Νόμπελ Φυσικής απονέμεται κατά το ήμισυ στον Ανρί Μπεκερέλ και κατά το ήμισυ στο ζεύγος Κιουρί. Η Μαρί Κιουρί είναι η πρώτη γυναίκα διδάκτωρ στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης, η πρώτη γυναίκα στην οποία απονέμεται το βραβείο Νόμπελ.

Οι Κιουρί δεν θα κατοχυρώσουν τις μεθόδους απομόνωσης των στοιχείων –την ‘’πατέντα’’-, θεωρώντας ότι η επιστήμη είναι κοινωνική κατάκτηση και δεν μπορεί κανείς να εμποδίσει τη συνέχεια της επιστημονικής έρευνας.

Το 1904 γεννιέται η δεύτερη κόρη τους. Η Μαρί Κιουρί συνεχίζει την ερευνητική δουλειά με την υγεία της να κλονίζεται από την έκθεσή της στο ράδιο. Δύο χρόνια αργότερα, στις 16 Απρίλη 1906, ο θάνατος του Πιερ σε τροχαίο δυστύχημα, αποτελεί ένα ακόμη πλήγμα στη ζωή της μεγάλης ερευνήτριας. Στις 13 Μαΐου, η Μαρί Κιουρί γίνεται η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια Πανεπιστημίου στη Γαλλία, καθώς της δίνεται η έδρα του Πιερ Κιουρί στη Σορβόννη. Ξεκίνησε το μάθημα στους φοιτητές, με την ίδια ακριβώς φράση που ο σύζυγός της είχε κλείσει την τελευταία παράδοση.

Σε ερευνητικό επίπεδο, η Μαρί Κιουρί θα απομονώσει το ράδιο σε μεταλλική κατάσταση, η μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας θα ονομαστεί προς τιμήν της ‘’κιουρί’’ και το 1911 θα τιμηθεί με ένα ακόμη βραβείο Νόμπελ, Χημείας αυτή τη φορά.

Πίστευε ότι ο κόσμος δεν μπορεί να γίνει καλύτερος αν δεν βελτιωθεί ο καθένας ατομικά. Επομένως, έλεγε, ο καθένας πρέπει να εργάζεται για τη δική του πρόοδο συγχρόνως όμως να μοιράζεται μια γενικότερη ευθύνη για όλη την ανθρωπότητα, έχοντας ως ιδιαίτερο καθήκον να βοηθήσουμε εκείνους που το χρειάζονται περισσότερο.  

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οργάνωσε για πρώτη φορά την ακτινολογική εξέταση των τραυματιών στα νοσοκομεία, αφιερώνοντας χρόνο στην εκπαίδευση των ραδιολόγων. Με τα χρήματα που είχε συγκεντρώσει από τα δύο βραβεία Νόμπελ, δημιούργησε περίπου 250 ακτινολογικούς θαλάμους στα πολεμικά μέτωπα.

Το 1921 συνοδευόμενη από τις κόρες της, έκανε ένα θριαμβευτικό ταξίδι στις ΗΠΑ. Όταν ρωτήθηκε τι θα ήθελε περισσότερο στη ζωή της, απάντησε «ένα γραμμάριο ραδίου». Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρντινγκ, θέλοντας να τιμήσει τη σπουδαία αυτή επιστήμονα, της εξασφάλισε το πολυπόθητο «ένα γραμμάριο ραδίου», αξίας 100.000 δολαρίων της εποχής και οικονομική ενίσχυση 50.000 δολαρίων από το Ινστιτούτο Κάρνεγκυ, που θεσμοθέτησε τις υποτροφίες Κιουρί.

Το δώρο του ενός γραμμαρίου ραδίου, επαναλήφθηκε και στο δεύτερο ταξίδι της στις ΗΠΑ, το 1929.

Οι εργασίες του ζεύγους Κιουρί, αποτέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία νέων κλάδων στη Φυσική και τη Χημεία. Η προσφορά τους ανεκτίμητη, καθώς το ράδιο χρησιμοποιείται και για την καταπολέμηση καρκινικών όγκων. Η ίδια υπήρξε θύμα της ανακάλυψής της.

«Η κυρία Κιουρί μπορεί να καταμετρηθεί ανάμεσα στα μακροπρόθεσμα θύματα των ραδιενεργών σωμάτων, που ανακάλυψαν ο σύζυγός της και η ίδια»… Ορισμένα αφύσικα συμπτώματα στο αίμα της Μαρί Κιουρί, αποτέλεσμα της μακροχρόνιας έκθεσής της στη ραδιενέργεια...

Πέθανε στις 4 Ιουλίου 1934. Ενταφιάστηκε δίπλα στον άντρα της στο κοιμητήριο του Σο, παρουσία μόνο των στενών συνεργατών της, με μια χούφτα χώμα από την πολωνική γη, που έριξαν στο φέρετρο τα αδέλφια της. Ένα χρόνο μετά το θάνατό της, ένας τόμος προστέθηκε στα επιστημονικά συγγράμματα της βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου Ραδίου. Στο εξώφυλλο, το όνομα του συγγραφέα: «Κυρία Πιερ Κιουρί – Καθηγήτρια στη Σορβόννη – Βραβείο Νόμπελ Φυσικής, Βραβείο Νόμπελ Χημείας». Τίτλος: «Ραδιενέργεια».

Το 1995, τα οστά της μεταφέρονται στο Πάνθεον, το μαυσωλείο στο οποίο βρίσκονται θαμμένοι οι «μεγάλοι άνδρες» της Γαλλίας.