Προσφυγικό & ΕΕ: μια κρίση δυσκολότερη και από της ευρωζώνης

Σε μια δύσκολη πολιτική ατμόσφαιρα γεμάτη αντιπαραθέσεις, οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης επιχειρούν στη σημερινή Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες να βρουν λύση για την προσφυγική/μεταναστευτική κρίση που έχει αιφνιδιάσει την ΕΕ και την οποία αρκετοί θεωρούν σοβαρότερη κι από την κρίση του ευρώ, μια και μπορεί να διχάσει χειρότερα την ΕΕ.

Χθες, οι υπουργοί Εσωτερικών της ΕΕ ενέκριναν τις προτάσεις της Επιτροπής για μετεγκατάσταση 120.000 ατόμων από Ελλάδα, Ιταλία και Ουγγαρία βάσει ποσοστώσεων σε όλα κράτη μέλη, αλλά το σχέδιο συναντά ήδη μεγάλες αντιστάσεις.

Στην προσκλητήρια επιστολή που έστειλε ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ για τη σημερινή Σύνοδο σημειώνεται ότι θα συζητηθεί μια συνολική προσέγγιση για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης και η ανάγκη χάραξης αξιόπιστης ευρωπαϊκής πολιτικής για τη μετανάστευση. Γίνεται, επίσης, έκκληση στους ηγέτες της ΕΕ να προβούν κατεπειγόντως σε δωρεές για τη χρηματοδότηση του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, προκειμένου να μπορέσει να παράσχει επισιτιστική βοήθεια σε 11 εκατομμύρια ανθρώπους στη Συρία και την ευρύτερη περιοχή. Ακόμη, οι ηγέτες των 28 αναμένεται να συζητήσουν για τη βοήθεια προς τα κράτη μέλη της πρώτης γραμμής, τη συνεργασία με τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων, την Τουρκία και τις χώρες που συνορεύουν με τη Συρία, τους τρόπους επιστροφής και επανεισδοχής και, τέλος, τις διπλωματικές προσπάθειες επίλυσης της κρίσης στη Συρία.

Εν ολίγοις, οι χώρες μέλη της ΕΕ θα προσπαθήσουν ξανά να συντονιστούν στον τρόπο με τον οποίο θα αντιμετωπίσουν την προσφυγική/μεταναστευτική κρίση, αλλά οι λύσεις που προτείνονται είναι κατώτερες των περιστάσεων και έως και αντιφατικές. Είναι ενδεικτικό ότι ο ίδιος ο Ντόναλντ Τουσκ, συνέστησε στα κράτη-μέλη να συνεργαστούν για να βρουν πολιτικές που θα βοηθήσουν και όχι να διαμορφώσουν μια μακρά λίστα θεμάτων που, τελικά, θα δώσουν αφορμή για αλληλοκατηγορίες.

Τα «ευαίσθητα» ζητήματα της Συνόδου

Η προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει τεθεί από αρκετές χώρες της ΕΕ ως προτεραιότητα προκειμένου να δεχθούν το σύστημα των μετεγκαταστάσεων των 160.000 προσφύγων με ποσοστώσεις. Ειδικά, τα κεντροευρωπαϊκά και ανατολικοευρωπαϊκά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θέτουν το θέμα με επιτακτικό τρόπο, κατηγορώντας κυρίως την Ελλάδα για ελλιπή έλεγχο των συνόρων της. Μνεία στο θέμα του ελέγχου των συνόρων έκανε τις τελευταίες μέρες και η Άνγκελα Μέρκελ, επισημαίνοντας παράλληλα ότι «μόνη της η Ελλάδα, χωρίς την στήριξη της Τουρκίας, δεν μπορεί να το κάνει».

Από διάφορες πλευρές έχουν πέσει ιδέες για ενίσχυση των ελέγχων στις χώρες που αποτελούν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ με τη βοήθεια της Frontex και άλλων υπηρεσιών προερχόμενων από τα υπόλοιπα κράτη μέλη. Πάνω στο ζήτημα αυτό η Ελλάδα είναι πιθανό να υποστεί πιέσεις για να δεχτεί ευρωπαϊκή βοήθεια ακόμη και για τη φύλαξη των συνόρων της, πέραν της σημερινής, σχεδόν συμβολικής, παρουσίας της Frontex. Ωστόσο, όσο ευπρόσδεκτη κι αν είναι μια τέτοια βοήθεια, η οποιαδήποτε κίνηση για εκχώρηση του ελέγχου των συνόρων είναι πολιτικά ευαίσθητη για την ελληνική κυβέρνηση, είτε για οποιαδήποτε άλλη και για το λόγο αυτό, αν η ιδέα προχωρήσει, πρέπει να βρεθεί ένας συναινετικός τρόπος. Επίσης, στη Σύνοδο αναμένεται να συζητηθεί το συναφές θέμα της συνεργασίας με την Τουρκία προκειμένου να καταπολεμηθούν τα δίκτυα διακινητών που προωθούν δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες στην Ευρώπη.

Άλλο ευαίσθητο ζήτημα έχει να κάνει με την εγκατάσταση των λεγόμενων «hot spots», δηλαδή κέντρων για την υποδοχή, καταγραφή και εν συνεχεία διαχείριση των προσφύγων/μεταναστών σε χώρες που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυρίως στην Ελλάδα και την Ιταλία. Τα «hot spots» αποτελούν και αυτά για τους περισσότερους εταίρους προϋπόθεση προκειμένου να εφαρμοστεί η κατανομή των προσφύγων μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ. Η δε καταγραφή και ταυτοποίηση των προσφύγων, καθώς και ο διαχωρισμός τους από τους οικονομικούς μετανάστες, είναι από τους βασικότερους ρόλους που επιφυλάσσονται για αυτά τα κέντρα.

Έτσι, με την ευκαιρία της Συνόδου, η καγκελάριος της Γερμανίας ξεκαθάρισε ότι τα «μηνύματα τάξης» που οφείλει να στείλει η Ευρωπαϊκή Ένωση περιλαμβάνουν την καλύτερη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων, τη δήλωση ότι όποιος βρίσκεται σε κίνδυνο και διωγμό έχει δικαίωμα προστασίας, αλλά και τη διευκρίνιση ότι αν κάποιος έρχεται για καθαρά οικονομικούς λόγους θα πρέπει να ξαναφύγει.

Τέλος, το άλλο μεγάλο ζήτημα που θα τεθεί στις συζητήσεις της Συνόδου, αλλά και το οποίο την υπερβαίνει είναι ο τερματισμός του συριακού πολέμου, που θα αποτελούσε βασικό κλειδί για την επίλυση της προσφυγικής κρίσης.

Οι αποφάσεις του τελευταίου Συμβουλίου των Υπουργών Εσωτερικών και οι αντιδράσεις

Με ευρεία πλειοψηφία, αλλά όχι ομοφωνία, εγκρίθηκε την Τρίτη από τους υπουργούς Εσωτερικών της Ε.Ε. το προτεινόμενο σχέδιο για μετεγκατάσταση 120.000 προσφύγων από τις χώρες πρώτης εισόδου τους σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Κατά της πρότασης ψήφισαν η Τσεχία, η Σλοβακία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία ενώ η Φινλανδία απείχε. Έτσι, η απόφαση ελήφθη με την πρόβλεψη της τελευταίας Συνθήκης της Λισσαβόνας, που προβλέπει πλειοψηφία με 55% του αριθμού των κρατών μελών, τα οποία, ταυτοχρόνως, πρέπει να έχουν τουλάχιστον το 65% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Η χρήση αυτής της πλειοψηφίας, αντί της ομοφωνίας, αποφεύγεται από τους εταίρους για ευαίσθητα ζητήματα, τα οποία από τη φύση τους προϋποθέτουν τη συναίνεση των χωρών μελών.

Η διαχείριση του προσφυγικού είναι ασφαλώς ένα τέτοιο θέμα, μια και καμιά χώρα δεν μπορεί να υποχρεωθεί τελικά να δεχθεί πρόσφυγες παρά τη θέλησή της. Και είναι γνωστό ότι το εν λόγω σχέδιο έχει προσκρούσει ήδη στην αντίσταση των χωρών της ΚΑ Ευρώπης, πολλές από τις οποίες έχουν κλείσει τα σύνορά τους ή υψώνουν φράχτες, όπως η Ουγγαρία.

Μάλιστα, πέραν του φράκτη, η Βουλή της Ουγγαρίας ενέκρινε τελικά την πρόταση της κυβέρνησης για χρήση του στρατού για την προστασία των συνόρων. Οι στρατιώτες, ωστόσο, δε θα φέρουν φονικό οπλισμό, καθώς, όπως διευκρίνισε η Βουδαπέστη, στόχος της επιχείρησης είναι μόνον η αποτροπή της μαζικής εισόδου στην Ουγγαρία μεταναστών και προσφύγων.

Και ενώ ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπάν δέχεται επικρίσεις στην Ευρώπη και διεθνώς εξαιτίας της διαχείρισης από τη χώρα του της προσφυγικής/κρίσης, οι υπόλοιπες χώρες του Βίζεγκραντ (Τσεχία, Σλοβακία, Πολωνία) επικροτούν τη στάση του, οι δε Γερμανοί Χριστιανοκοινωνιστές (CSU), αδελφό κόμμα των Χριστιανοδημοκρατών της Άγγελα Μέρκελ, τον προσκαλούν στο επόμενο συνέδριο τους.

Επιπλέον, οι μέχρι τώρα αντιδράσεις των άλλων χωρών της ΚΑ Ευρώπης δεν προοιωνίζουν εύκολη συνέχεια. Χθες, αμέσως μετά το Συμβούλιο των ΥΠΕΣ των 28, ο τσέχος υπουργός Εσωτερικών, Μίλαν Κόβανετς, σημείωνε σε μήνυμά του στο Twitter «σύντομα θα ανακαλύψουμε ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, σήμερα χάθηκε η λογική», ο δε πρωθυπουργός της Σλοβακίας, Ρόμπερτ Φίτσο, δήλωνε ότι η χώρα του δεν προτίθεται να εφαρμόσει το σχέδιο για τη μετεγκατάσταση.

Η Φινλανδία, μια σχετικά εύπορη και όχι επιβαρυμένη χώρα θεωρεί τους 2.400 πρόσφυγες που της αναλογούν ως έναν υπεραρκετό αριθμό, η δε Σλοβενία, η οποία με βάση το σύστημα των ποσοστώσεων πρέπει να δεχθεί μόλις 613 πρόσφυγες και μάλιστα σε δύο κύματα, αρνείται τη δημιουργία «ανθρωπιστικού διαδρόμου» μέσω του εδάφους της, δείχνοντας μόνον προς την Ουγγαρία.

Αντιδράσεις και στη Γερμανία

Η Γερμανία είναι γεγονός ότι έχει επιδείξει μια διαφορετική στάση από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, υποδεχόμενη περίπου τους μισούς από τους πρόσφυγες που έχουν εισέλθει μέχρι στιγμής στην ΕΕ. Ωστόσο, ο μεγάλος αριθμός τους αρχίζει να διχάζει ακόμη και τον συνασπισμό που κυβερνά.

Ετσι, οι Βαυαροί Χριστιανοκοινωνιστές (CSU), που είναι ο μικρός κυβερνητικός εταίρος, ζητούν να μην γίνουν δεκτοί περισσότεροι πρόσφυγες. Ακόμη, ο γερμανός υπουργός Εσωτερικών Τόμας ντε Μεζιέρ υπήρξε αποκαλυπτικός, δηλώνοντας ότι η χώρα του προωθεί το σύστημα της μετεγκατάστασης με ποσοστώσεις, μια και με βάση αυτό η Γερμανία θα δεχθεί το 26% των σημερινών καταγεγραμμένων προσφύγων, ενώ μέχρι τώρα έχει υποχρεωθεί να απορροφά το 50%.

Πάντως, ενδεικτικό του ότι οι δυνατότητες υποδοχής και φιλοξενίας έχουν αρχίσει να εξαντλούνται ακόμη και στη Γερμανία, είναι η ιδέα που προωθείται στην περιοχή του Μονάχου -που φέρει και το μεγαλύτερο βάρος- να χρησιμοποιηθούν έως και χώροι του …πρώην στρατοπέδου εξόντωσης Νταχάου, που έχει μετατραπεί σε μουσειακό χώρο και του οποίου ορισμένοι εξωτερικοί χώροι είχαν ήδη καταληφθεί από άστεγους της πόλης!

Ακόμη, στη Γερμανία υπάρχει ανησυχία πως ισλαμιστές που ζουν στη χώρα ή είναι και πολίτες της, με το πρόσχημα ότι προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια, μπορεί να προσπαθήσουν να εκμεταλλευθούν την κατάσταση των μεταναστών ώστε να προσηλυτίσουν και να στρατολογήσουν εκείνους που ζητούν άσυλο. Τη σχετική εκτίμηση έκανε ο Χανς-Γκέοργκ Μάασεν, πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας για την Προστασία του Συντάγματος (BfV), η οποία είναι η υπηρεσία πληροφοριών της χώρας. Το πρωί, μάλιστα, της Τρίτης η γερμανική αστυνομία πραγματοποίησε επιδρομές σε οκτώ κτίρια στο Βερολίνο, περιλαμβανομένου ενός τεμένους και ενός συλλόγου που βρίσκεται δίπλα, εξ αιτίας υποψιών ότι χρησιμοποιούνταν από ισλαμιστές που υποστηρίζουν τον πόλεμο στη Συρία.

Η μέχρι τώρα πολιτική της ΕΕ

Καθώς οι προσφυγικές και μεταναστευτικών ροές άρχισαν να εντείνονται την τελευταία διετία, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ προσπάθησαν να αντιδράσουν κατά τη διάρκεια του 2013 και του 2014.

Ειδικά μετά την εντύπωση που προκάλεσε ο θάνατος 300 και πλέον μεταναστών κοντά στη νήσο Λαμπεντούζα τον Οκτώβριο του 2013, που ήταν το πρώτο περιστατικό αυτού του μεγέθους, το Συμβούλιο δημιούργησε την Ειδική Ομάδα «Μεσόγειος», προκειμένου να καθοριστούν άξονες δράσης και να αποτραπούν παρόμοια συμβάντα στο μέλλον. Η αποτροπή αυτή, βέβαια, δεν συνέβη, αλλά τον Ιούνιο του 2014, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έθεσε τη μετανάστευση ως στρατηγική προτεραιότητα για το νέο θεσμικό κύκλο της ΕΕ

Στη συνέχεια, στη σύνοδο του Συμβουλίου τον Οκτώβριο του 2014, οι υπουργοί Εσωτερικών εξέδωσαν συμπεράσματα σχετικά με την ανάληψη δράσης για την καλύτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών. Ωστόσο, οι δράσεις που καθορίστηκαν ξεπεράστηκαν από τα γεγονότα και εμφανώς δεν επαρκούσαν για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών. Ετσι, ύστερα από το νέο πολύνεκρο ναυάγιο στα νότια της Σικελίας τον Απρίλιο του 2015, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ συμφώνησαν να καταβάλουν κάθε προσπάθεια για την αποτροπή νέων θανάτων στη θάλασσα και για την αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτίων της μετανάστευσης. Συγκεκριμένα, αποφάσισαν να εστιάσουν τις ενέργειές τους σε τέσσερα βασικά σημεία: -ενίσχυση της παρουσίας στη θάλασσα -καταδίωξη των δουλεμπόρων -αποτροπή των παράνομων μεταναστευτικών ροών -ενίσχυση της αλληλεγγύης και της ευθύνης σε εσωτερικό επίπεδο.

Τον περασμένο Μάιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τις πρώτες προτάσεις της, με την «Ανακοίνωση με θέμα το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο για τη μετανάστευση», μαζί με διάφορες προτάσεις για την άμεση αντιμετώπιση των μεταναστευτικών πιέσεων στη Μεσόγειο, προβλέποντας, μεταξύ άλλων, για πρώτη φορά, την μετεγκατάσταση σε όλες τις χώρες μέλη 40.000 προσφύγων από την Ιταλία και την Ελλάδα. Οι εν λόγω προτάσεις συζητήθηκαν στο Συμβούλιο των ΥΠΕΣ και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον περασμένο Ιούνιο 2015, μαζί με μέτρα μετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης, επιστροφής και επανεισδοχής και, τέλος, συνεργασίας με τρίτες χώρες. Επίσης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου 2015 έκρινε ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθεί σύντομα διάσκεψη υψηλού επιπέδου για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της οδού των Δυτικών Βαλκανίων.

Σε σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιουλίου 2015, οι υπουργοί Εσωτερικών συνέχισαν τις συζητήσεις για ορισμένα από τα ζητήματα που έθεσαν οι ηγέτες της ΕΕ. Συμφώνησαν σχετικά με τη συμβολή κάθε κράτους μέλους στη μετεγκατάσταση και την επανεγκατάσταση των ατόμων που χρήζουν σαφώς διεθνούς προστασίας, φθάνοντας συνολικά τα 54.760 άτομα. Στις 14 Σεπτεμβρίου 2015, το Συμβούλιο εξέδωσε την τελική απόφαση για τη μετεγκατάσταση 40.000 ατόμων που έχουν σαφή ανάγκη διεθνούς προστασίας. Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε τις προηγούμενες εβδομάδες και νέα δέσμη προτάσεων προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ακόμη πιο πρόσφατες εξελίξεις και να συμπληρωθούν εκείνες που θεσπίστηκαν το Μάιο. Οι προτάσεις αυτές είναι που εγκρίθηκαν στο Συμβούλιο των ΥΠΕΣ της Τρίτης και σήμερα βρίσκονται στο τραπέζι της έκτακτης Συνόδου Κορυφής.

Ρεπορτάζ-Ανάλυση: Πολυδεύκης Παπαδόπουλος