Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η μάσκα ήρθε για να μείνει και ήδη έχει ενταχθεί στη ρουτίνα μας ενώ θα συνοδεύεται από όλο και πιο σύνθετα κριτήρια (ιατρικά, αισθητικά, τεχνικά κ.λπ.) τα οποία θα μαρτυρούν πρώτον τη σχέση μας με τον νόμο και δεύτερον την ταξική μας καταγωγή. Η μάσκα μπήκε στην καθημερινότητα των Ασιατών από τον προηγούμενο αιώνα, αλλά στη Δύση αυτό δεν συνέβη, οπότε η χρήση της σήμερα σε Ευρώπη και Αμερική αποτελεί μάλλον μία τελείως νέα εμπειρία!
Η ευρύτερη χρήση της μάσκας για λόγους υγείας εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 16ο αιώνα (προληπτικά) και αργότερα, τον 19ο αιώνα σε διάφορες πανδημίες, με την Ασία να την υιοθετεί και στην καθημερινότητά της. Οι μάσκες χρησιμοποιήθηκαν μεν στις Ηνωμένες Πολιτείες στην επιδημία της ισπανικής γρίπης του 1918, μετά όμως ξεχάστηκαν.
Στο άρθρο του «Η ιστορία των χειρουργικών μασκών» του 1967, ο John L. Spooner αναφέρει ότι οι μάσκες εμφανίστηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα. Οι γιατροί ανακάλυψαν ότι υπήρχε πιθανότητα να μεταφέρουν με την εκπνοή τους αερόβια βακτήρια στις ανοιχτές πληγές των ασθενών, κατά τη διάρκεια ενός χειρουργείου, τα οποία προκαλούσαν σηψαιμία. Αναζήτησαν λοιπόν ένα προστατευτικό μέτρο. Στην αρχή χρησιμοποίησαν μια γάζα, ενώ πραγματοποιώντας δοκιμές συνειδητοποίησαν ότι όσες περισσότερες στρώσεις γάζας υπήρχαν, τόσο πιο αποτελεσματική ήταν η μάσκα. Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση της είναι από τον Γάλλο χειρουργό Paul Berger, κατά τη διάρκεια ενός χειρουργείου το 1897 στο Παρίσι.
Είχε προηγηθεί τον 16ο αιώνα «ως σοβαρή ιατρική θεωρία», η ιδέα ότι μία ασθένεια μπορεί να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ωστόσο, εκείνη την εποχή, οι μάσκες είναι «μάλλον φυλαχτά με αποστολή να απομακρύνουν την κακή επιρροή».
Οι άνθρωποι πάντως είχαν καταλάβει την ανάγκη να προστατεύουν το πρόσωπό τους. Για παράδειγμα, απέναντι στην βουβωνική πανώλη του Μεσαίωνα, η στολή των γιατρών στην Ευρώπη περιλάμβανε ένα είδος μάσκας σε σχήμα ράμφους πουλιού με αποστολή την προστασία απέναντι στο «μίασμα», μολυσμένο από οργανικές ουσίες σε αποσύνθεση αέρα. «Τότε πίστευαν ότι τα επικίνδυνα άτομα δεν μπορούσαν να εισχωρήσουν σε δερμάτινα παντελόνια και σε μπλούζες από κερωμένο ύφασμα», εξηγεί ο ιστορικός Frank Snowden στο βιβλίο του «Επιδημία και Κοινωνία: από την Μαύρη πανώλη στις μέρες μας». Περιγράφει την μάσκα σε σχήμα μεγάλου ράμφους πουλιού, «που προεκτείνει την μύτη και περιέχει αρωματικά χόρτα που προστατεύουν από τις θανατηφόρες οσμές του μιάσματος». Λίγους αιώνες αργότερα, οι ανακαλύψεις των επιστημόνων, από τον Λουί Παστέρ στον Ρόμπερτ Κοχ, αποτελούν επανάσταση στην κατανόηση των μηχανισμών της λοίμωξης.
Το 1910 οι κινεζικές Αρχές που γενικά αμφισβητούσαν τις πρακτικές της δυτικής ιατρικής, ανέθεσαν στον Wu Lienteh, Kινέζο γιατρό με σπουδές στο Cambridge, να βρει τρόπο να περιορίσει την εξάπλωση της πνευμονικής πανούκλας. Εκείνος επιβεβαίωσε ότι η πανούκλα δεν εξαπλωνόταν από τους αρουραίους αλλά από τον αέρα. Συνέστησε λοιπόν τη χρήση των μασκών, η οποία φαίνεται ότι μείωσε πάρα πολύ τον αριθμό των επικείμενων νεκρών από την επιδημία. Επιπλέον, η χρήση των μασκών τοποθετούσε την Κίνα ανάμεσα στα μοντέρνα, επιστημονικά κράτη και γι’ αυτό ο Wu φρόντισε να φωτογραφίζονται οι περισσότερες επεμβάσεις που πραγματοποιούνταν με τη χρήση μάσκας. Οκτώ χρόνια αργότερα είχαν γίνει παγκόσμιο φαινόμενο και υιοθετήθηκαν αμέσως μόλις ξέσπασε η ισπανική γρίπη.
Στη Δύση, η χρήση των μασκών μειώθηκε σημαντικά μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Κίνα όμως παρέμεινε σύμβολο ιατρικού νεωτερισμού και συνέχισαν να χρησιμοποιούνται ακόμα και από το κομμουνιστικό καθεστώς. Από το τέλος του 20ου αιώνα και μετά, οι μάσκες στην Ασία χρησιμοποιούνται ενάντια στην μόλυνση του αέρα και αποτελούν σχόλιο πάνω στην κλιματική αλλαγή. Η εμφάνιση του SARS το 2002 τις έκανε ακόμα πιο δημοφιλείς και περνούσε το μήνυμα της ευαισθητοποίησης για την υγεία και το καθήκον των πολιτών. Όπως το 1911, έτσι και τότε, οι φωτογραφίες χιλιάδων ανθρώπων να φορούν μάσκα έκαναν τον γύρο του κόσμου.
Όπως τονίζει στο ert.gr η Βασιλική Γιακουμάκη, Επίκουρος Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας-Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, “o τρόπος που φοράμε τη μάσκα, το πώς δηλαδή σωματοποιούμε αυτό το αντικείμενο που μας επιβάλλεται ξαφνικά να το εντάξουμε στην καθημερινότητά μας, καταδεικνύει την ευρύτερη σχέση μας με τη γνώση, με τον νόμο και το κράτος καθώς και την αντίληψή μας με τον δημόσιο χώρο και τη δημόσια υγεία. Όσο κι αν αυτό φαίνεται ακραίο ως άποψη, δεν είναι. Ο τρόπος που τοποθετούμε στο πρόσωπό μας τη μάσκα, αν κρέμεται π.χ. από το αυτί μας, ή αν σκεπάζει μόνο το στόμα κι όχι τη μύτη μας, ή αν την ξεχνάμε στον λαιμό μας κ.λπ., μπορεί να δείχνει ή άγνοια για τη δημόσια υγεία, ή μια περιφρόνηση για τον νόμο και το κράτος και ταυτόχρονα την άποψή μας για αυτό που λέμε κοινωνία των πολιτών. Η αναγκαστικότητα της υιοθέτησης της διευρυμένης χρήσης της μάσκας μάς διαφοροποιεί ως κοινό: κάποιοι από εμάς φοράμε τη μάσκα μας γιατί θέλουμε να αποφύγουμε την επιβολή του προστίμου (κι εδώ μπορεί να κρύβεται και οργή για το μέτρο αυτό), ενώ οι υπόλοιποι τη φοράνε σωστά και συνειδητά γιατί έχουν πλήρως κατανοήσει τη χρησιμότητά της για τη δημόσια υγεία, κάτι που σημαίνει ότι έχουν μια άλλη αντίληψη για το τι είναι πολίτης• νιώθουν ότι είναι καλύτεροι πολίτες από εκείνους που δεν συμμορφώνονται”.
Στο αισθητικό κομμάτι τώρα, σύμφωνα με την κα Γιακουμάκη, “η επιλογή με αισθητικά κριτήρια της μάσκας την οποία θα φορέσουμε (διαφορετικά υφάσματα, διαφορετικά χρώματα, διαφορετικά σχέδια κ.λπ.) ή η προτίμησή μας στις ιατρικές μάσκες, μαρτυρούν την οικονομική και ταξική μας καταγωγή. Σε ένα γενικό πλαίσιο, συμπεραίνουμε ότι: α) περισσότερο οι ηλικιωμένοι και όσοι δεν ψάχνονται πάρα πολύ χρησιμοποιούν την ιατρική μάσκα την οποία όμως (κάποιοι από αυτές τις ομάδες) δεν αλλάζουν συχνά, άρα τελικά δεν έχουν και τόση σχέση με την ιατρική γνώση (σ.σ.: στις περιπτώσεις αυτές δεν συμπεριλαμβάνονται σε καμία περίπτωση βέβαια οι άνθρωποι από τον ιατρικό χώρο) και β) την προτιμούν εκείνοι που έχουν την οικονομική άνεση και τη γνώση παράλληλα, οπότε αγοράζουν πολλές συσκευασίες ιατρικών μασκών από τα φαρμακεία, τη χρησιμοποιούν σωστά και διευρυμένα, την πετούν και την αλλάζουν συχνά. Στην κατηγορία των πιο “ψαγμένων” και υποψιασμένων πολιτών (για παράδειγμα, οι πιο οικολόγοι ή οι εναλλακτικοί πολίτες…) επιλέγουν πιο σύνθετες μάσκες, με τριπλό ύφασμα και πυκνής ύφανσης (για μεγαλύτερη ασφάλεια, άρα κοινό με καλή γνώση), με συγκεκριμένα χρώματα και σχέδια (είναι δηλαδή και θέμα μόδας), ίσως και με προβολή μηνυμάτων και/ή συνθημάτων (επιλογή εκείνων που θέλουν να ακουστούν στην κοινωνία εκφράζοντας την πολιτική/κοινωνική/φιλοσοφική θέση τους…). Η μάσκα, λοιπόν, εμπορευματοποιείται πια και γίνεται σύμβολο status, όπως και όλα τα πράγματα ανάγκης που από ένα σημείο και μετά όταν μαζικοποιούνται, εμπορευματικοποιούνται κιόλας, οπότε και μπαίνουν διάφορα κριτήρια πλέον συνθετότητας• εδώ μπορεί κανείς να διακρίνει και τον κοινωνικό διαχωρισμό που φέρνει η χρήση του αντικειμένου. Πάντως, οι πιο υποψιασμένοι πολίτες είναι συνήθως εκείνοι που, ως επί το πλείστον, κάνουν τη σωστή χρήση της μάσκας, δηλαδή δεν τη φορούν σαν αξεσουάρ ή για τον φόβο του προστίμου, αλλά τη φορούν ορθώς (όλο το πρόσωπο καλυμμένο εκτός από τα μάτια) καθώς υιοθετούν το μέτρο με συνειδητό τρόπο. Η συγκεκριμένη κατηγορία πολιτών επίσης συχνά επιλέγει την ταυτόχρονη χρήση μάσκας και προσωπίδας”.
Οι πολίτες με οικονομική ευρωστία επιλέγουν να χρησιμοποιούν τις πολύ καινούριες αλλά και ιδιαίτερα ακριβές μάσκες π.χ. αυτές από σιλικόνη, οι οποίες διαθέτουν προχωρημένο και ιδιαίτερο αισθητικό και τεχνικό σχεδιασμό και τις οποίες παραγγέλλουν μέσα από το διαδίκτυο. Είναι εξάλλου φυσικό γνώρισμα των ελίτ κοινωνικών ομάδων η ανάγκη τους να ψάχνουν (με διαφοροποιούμενα από των υπολοίπων αισθητικά κριτήρια) για εκείνο το προϊόν που θα τους κάνει να ξεχωρίζουν από τους άλλους πολίτες.
Σήμερα, την εποχή του covid 19, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τονίζει ότι «Οι μάσκες σώζουν ζωές» καθώς αποτελούν το πιο σημαντικό όπλο για την αποφυγή της μετάδοσης του ιού. Η χρήση μάσκας προσώπου είναι απαραίτητη και επιστημονικά τεκμηριωμένη. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η μάσκα στην Ελλάδα θα εξακολουθήσει να χρησιμοποιείται ευρέως ακόμα και μετά τον covid 19. Γιατί στο μέλλον, λόγω της μεγάλης κινητικότητας των πληθυσμών στον πλανήτη, πάντα θα υπάρχει ένας ιός από τον οποίο θα πρέπει να προστατευτούμε. Όμως τότε οι κοινωνίες πιθανότατα θα είναι πιο έτοιμες για να αντιμετωπίσουν άλλες πανδημίες, με την εφαρμογή συγκεκριμένων και ήδη δοκιμασμένων τεχνικών και πρακτικών, όπως είναι η διευρυμένη χρήση της ιατρικής μάσκας. Αλλά και στις ενδιάμεσες εποχές, τις εποχές χωρίς ιούς, η μάσκα φαίνεται ότι θα χρησιμοποιείται από τους Έλληνες πολίτες τουλάχιστον μέσα στα μέσα μαζικής μεταφοράς και σε κλειστούς μη αεριζόμενους χώρους. Με λίγα λόγια, η μάσκα ήρθε για να μείνει και ήδη έχει ενταχθεί στη ρουτίνα μας ενώ θα συνοδεύεται από όλο και πιο σύνθετα κριτήρια (ιατρικά, τεχνικά, αισθητικά κ.λπ.) τα οποία θα μαρτυρούν πρώτον τη σχέση μας με τον νόμο και δεύτερον την ταξική μας καταγωγή.
** Η Βασιλική Γιακουμάκη είναι Επίκουρος Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας-Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
ΠΗΓΕΣ: ΑΠΕ, BBC
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος