Η Ευσταθία για την «Ελένη εκ Σύρου»: Τα ναυαγισμένα όνειρα κάνουν κρότο κι ας αργούν

Οι ποιητικές σκέψεις μιας γυναίκας από το μακρινό 1887, της «Ελένης εκ Σύρου», που -δυστυχώς- δεν γνωρίζουμε την πραγματική της ταυτότητα, βρίσκουν 135 χρόνια μετά μια αγκαλιά που της στέρησε μέχρι τώρα η ιστορία. Η τραγουδοποιός Ευσταθία ξετρύπωσε στο 8ο τεύχος της «Εφημερίδας των Κυριών» της Καλλιρρόης Παρρέν, με ημερομηνία κυκλοφορίας 26 Απριλίου 1887, το ποίημα της «Παράκλησις».

«Πρόκειται για το σκοτεινό, έμμετρο παράπονο μιας καταπιεσμένης, δημιουργικής ορμής, που αποδίδεται στην «Ελένη εκ Σύρου», χωρίς επώνυμο. Εκείνη η γυναίκα ήθελε να κρατήσει την ανωνυμία της για ευνόητους λόγους, ωστόσο η κραυγή της ταξίδεψε μέσα στο χρόνο σαν μήνυμα σε μπουκάλι και βρήκε, σχεδόν μεταφυσικά, δύο αιώνες μετά, μιαν άλλη δημιουργό για να τη συγκινήσει βαθύτατα», θα πει η Ευσταθία. Εκείνη, μαζί με την τραγουδοποιό Μελίνα Τανάγρη, και με από καρδιάς γνήσια ιερή συνωμοτικότητα, είπαν στην ανώνυμη/επώνυμη Ελένη, το ευχαριστώ που δεν είχε ακούσει μέχρι σήμερα.

Ας γνωρίσουμε το ποίημα προτού αφήσουμε την Ευσταθία να μας ανοίξει τις σκέψεις και την καρδιά της.

Παράκλησις

(Εφημερίς των Κυριών 26 Απριλίου 1887, τεύχος 8)

Χαρίσατέ μου μια γωνιά στο φύλλο σας κι εμένα

Να γράφω κάποτε κι εγώ τί έχω περασμένα

Έχω πολλά μέσα στο νου πολλά μες στην καρδιά μου

Κι είναι η ζωή μου η πικρή ατέλειωτη ιστορία.

Παράκαιρα εμαράνθηκαν τα χρόνια του Μαγιού μου.

Δεν μου τα μάραν’ ο καιρός αλλά η δυστυχία.

Και θέλω τώρα πριν σβεσθώ απ’ τη σκηνή του κόσμου

Να χύσω η άμοιρη κι εγώ μια σπίθα από το φως μου.

Ό,τι κι αν γράψω κανενός ποτέ δεν το διαβάζω

Φοβούμαι την κατάκριση τον κόσμον τον φοβούμαι

Μ’ αρέσει πάντα στο χαρτί τους στίχους ν’ αραδιάζω.

Να τους διαβάζω μόνη μου και να παρηγορούμαι

Καμιά φορά, στου λύχνου μου το φως εκεί που ράπτω,

Αφίνω το εργόχειρο και πιάνω το κονδύλι

Γιατί σε μύριους λογισμούς αθέλητα σκοντάπτω,

Και πριν κατάρα φλογερή μου φύγει απ’ τα χείλη

Σε στίχους χύνω τον καημό που έχω στην καρδιά μου

Μα δεν με σκώνουν αψηλά τα αδύνατα φτερά μου.

Ό,τι κι αν γράψω κανενός ποτέ δεν το διαβάζω

Φοβούμαι την κατάκριση τον κόσμον τον φοβούμαι

Μ’ αρέσει πάντα στο χαρτί τους στίχους ν’ αραδιάζω.

Να τους διαβάζω μόνη μου και να παρηγορούμαι

Μισώ τον έπαινο γιατί θαρρώ δεν μου αξίζει

Είμαι λουλούδι ταπεινό, άνθος που δεν μυρίζει

(Ποιός ξέρει από τα στόματα του κόσμου τί θ ακούσω

Τί περιγέλοιο θα δεχθούν τα στιχουργήματά μου.

Αν στην καρδιά μου αφεθώ, τον νουν μου παρακούσω

Και γράψω καθώς γράφετε κι εσείς με τ όνομά μου.)

Αχ άφετέ με, αν θέλετε, να τραγουδώ κρυμμένη

και νά’χω για υπογραφή το όνομα: «Ελένη».

Η Ευσταθία μας μιλά για την «Ελένη εκ Σύρου»

-Που και πως «συνάντησες» για πρώτη φορά την Ελένη;

-Εδώ και κάποια χρόνια μελετώ το θρυλικό φεμινιστικό έντυπο του 19ου αιώνα, την «Εφημερίδα των Κυριών» (αποτέλεσμα αυτής της ενασχόλησης μου και η ομότιτλη θεατρική παράσταση). Στο 8ο τεύχος του πρώτου έτους κυκλοφορίας της, το 1887, ανακάλυψα ένα συγκλονιστικό ποίημα με τίτλο «Παράκλησις». Πρόκειται για ένα έμμετρο σκοτεινό παράπονο μιας γυναίκας, της Ελένης -έτσι μάς συστήνεται- που οι συνθήκες δεν της επέτρεψαν ποτέ σε όλη τη θλιβερή ζωή της να μπορέσει να εκφραστεί ελεύθερα μέσω της τέχνης της, να κάνει τα όνειρά της πραγματικότητα. Στον πίνακα των περιεχομένων, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας αναφέρεται ως «Ελένη εκ Σύρου».

-Γνωρίζουμε την πραγματική της ταυτότητα;

-Πολύ πιθανόν να την γνώριζε η Καλλιρρόη Παρρέν, η εκδότρια της «Εφημερίδας των Κυριών», μιας και μεταξύ τους οι γυναίκες της μεγαλοαστικής ταξης, όπου μάλλον ανήκε και η Ελένη, γνωρίζονταν. Λέω μεγαλοαστικής τάξης γιατί μόνον αυτές είχαν μια πιο εύκολη πρόσβαση στα γράμματα. Το ποσοστό του αναλφαβητισμού στο γυναικείο φύλο εκείνη την εποχή ανερχόταν σε 90%.

-Πώς και αποφάσισες να μελοποιήσεις το συγκεκριμένο ποίημα αντί άλλων ποιημάτων που βρίσκονταν στις ίδιες εκδόσεις;

-Συνάντησα λοιπόν αυτήν την Ελένη και το ποίημα της εντελώς τυχαία, και αμέσως μού ήρθε η ιδέα της μελοποίησής του. Αυτή τη συνάντηση με την Ελένη την ένιωσα σαν μια μυστικιστική εμπειρία. Η κυκλοφορία του τραγουδιού της ήταν ένα δικό μου ιερό καθήκον, της το χρωστούσα. Και μαζί με αυτήν σε όλες τις γυναίκες που προηγήθηκαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και σκεπάστηκαν οι φωνές τους με τη σιωπή. Τελικά τα ναυαγισμένα όνειρα κάνουν κρότο κι ας αργούν. Σαν να τη βλέπω μπροστά μου ένα πρωινό στη Σύρο, να περιμένει με λαχτάρα τον ταχυδρόμο πίσω από την πόρτα του σπιτιού της να της φέρει το έντυπο του οποίου είναι συνδρομήτρια. Να ανοίγει την πόρτα, τα μάτια της να λάμπουν, να λέει ένα «ευχαριστώ πολύ» βιαστικά στον ταχυδρόμο σαν ερωτευμένη έφηβη παίρνοντας με λαχτάρα την «Εφημερίδα των Κυριών» στα χέρια της και να τρέχει στα ενδότερα. Να κλείνεται μέσα στο δωμάτιό της και να ψάχνει βιαστικά τη σελίδα όπου βρίσκεται το δημοσιευμένο ποίημα της. Μόλις το βρίσκει να το διαβάζει και να το ξαναδιαβάζει και να βουρκώνει από χαρά κι ευγνωμοσύνη για τη φίλη της την Καλλιρρόη Παρρέν που της έδωσε αυτή την ευκαιρία. Να γιορτάζει κρυφά, μόνη της το γεγονός, και μετά να κρύβει κάπου την εφημερίδα, για να μην τη βρει κανείς.

Είμαι ευτυχής που η Μελίνα Τανάγρη ανταποκρίθηκε στο κάλεσμά μου με μια ιερή συνωμοτικότητα. Έτσι προέκυψε μεταξύ μας μια υπέροχη συνεργασία και ένα αποτέλεσμα που μάς ευχαρίστησε πολύ. Ο Στέργιος Τσιρλιάγκος, ο ενορχηστρωτής και μουσικός παραγωγός, έβαλε τα δυνατά του και ενέσκηψε κι αυτός με ιδιαίτερη ευαισθησία και φροντίδα στο τραγούδι της Ελένης. Έγινε κάτι που ούτε η ίδια θα μπορούσε να το φανταστεί. Μετά από 135 χρόνια το τραγούδι της βγήκε στο φως, κυκλοφόρησε στο ευρύ κοινό. Αυτή τη φορά στο spotify. Κι επειδή κάποια πράγματα καλό είναι να μένουν δίχως λογική εξήγηση, αφήνοντας την μεταφυσική τους διάσταση να μάς μαγεύει, στο Spotify ανέβηκε την ίδια ημερομηνία (εντελώς τυχαία;) με την ημερομηνία κυκλοφορίας του εν λόγω τεύχους της Εφημερίδας των Κυριών: 26 Απριλίου 1887 – 26 Απριλίου 2022.

-Οι γυναίκες έχουν έρθει αντιμέτωπες τα τελευταία 130 χρόνια με κάθε μορφή αλλαγής. Από την κορύφωση όμως του φεμινιστικού κινήματος μέχρι σήμερα, φαίνεται μια κατακόρυφη ανάκληση των δικαιωμάτων τους, με κορονίδα αυτή της αφαίρεσης του δικαιώματος στην άμβλωση στην Αμερική. Θα ήθελες να το σχολιάσεις;

-Έχουμε δρόμο ακόμα μπροστά μας. Φυσικά και έχει αλλάξει το τοπίο και θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτές τις αλλαγές. Μπορώ να πω ότι νιώθω να επέρχεται μια ριζική αλλαγή στις δομές όσον αφορά την θηλυκή αρχή. Και μαζί μ’ αυτή την αλλαγή, αλλάζει και η ανθρωπότητα εν συνόλω. Γιατί φεμινισμός θα πει σεβασμός για το περιβάλλον, για τον συνάνθρωπο, για τα ζώα, για κάθε τι διαφορετικό και εύθραστο στον κόσμο αυτόν.

Αυτό που έγινε στην Αμερική το βλέπω περισσότερο σαν μια κίνηση εντυπωσιασμού και επίδειξη εξουσίας παρά μια μόνιμη κατάσταση. Είναι σαν να ήθελαν με κάποιο τρόπο να «σπάσουν τον τσαμπουκά». Φυσικά και δεν το σηκώνει η κοινωνία ούτε θα το ανεχτεί. Αυτό ήθελαν να σφυγμομετρήσουν. Πόσο συνειδητοποιημένοι είμαστε απέναντι σε τέτοια βασικά θέματα ελευθερίας. Αυτό που πρέπει να μάς απασχολεί είναι οι γυναίκες σε χώρες κυρίως του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Υποφέρουν φρικτά και εμείς μένουμε απλά θεατές.

-Πλέον ο κόσμος δεν έχει προσωπική επαφή ούτε με τη δισκογραφία ούτε με τις εκδόσεις, αφού ακούει audio books χωρίς να δίνει την πρέπουσα σημασία όπως όταν θα διάβαζε ένα βιβλίο και ακούει τραγούδια λιγότερο on demand και περισσότερο random. Θα ήθελες να το σχολιάσεις;

-Είναι σημεία των καιρών που όμως έχουν και τα καλά τους αρκεί να υπάρξει σύνεση στην χρήση τους. Ναι, γιατί η τεχνολογία σε αυτά τα επίπεδα που έχει φτάσει χρειάζεται χρήστες με σύνεση και με το χάρισμα της διάκρισης, που φυσικά σπανίζει. Για όλα υπάρχει θέση, αρκεί να μην καταργούν βασικές λειτουργίες του εγκεφάλου και δεξιότητες. Γιατί αλλιώς είναι καταστροφή.

-Έχει σημασία η έκδοση βιβλίων και δίσκων σε φυσική μορφή ή είναι απλά μια ανάμνηση που έχει ενδιαφέρον μόνο για τους millennials;

-Ρωτάς εμένα που είμαι λάτρης των «φυσικών προιόντων» και δη των βιβλίων. Από την άλλη ηχογραφώ με τη φωνή μου και audio books μιάς και το ένα δεν αναιρεί το άλλο.

-Παίζοντας με τον τίτλο του βραβευμένου σου τραγουδιού, από το βραβείο στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης μέχρι σήμερα, πόσα πράγματα γίνονται «χωρίς εσένα» -δηλαδή χωρίς «εμάς»;

-Πολλές φορές τα πράγματα γίνονται χωρίς εμάς γιατί εμείς το επιτρέπουμε με την αδιαφορία, την τεμπελιά μας και αυτό το μικροαστικό αίσθημα του βολέματος. Θα πρέπει να έρθουμε πρώτα αντιμέτωποι με τον κακό μας εαυτό αν θέλουμε μια γενική αναγέννηση. Και μαζί με τη δική μας αλλαγή θα έρθουν πιστεύω και οι πολιτικοί που μάς αξίζουν.

Ένα άλμπουμ και ένα βιβλίο

Το τραγούδι «Ελένη εκ Σύρου» είναι ο προπομπός του νέου άλμπουμ της Ευσταθίας που θα κυκλοφορήσει μαζί με το βιβλίο της, με τίτλο: «Γένους θρυλικού» από τις εκδόσεις «Άπαρσις».

«Η μελοποίησή του (τραγουδιού) έγινε χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, οδηγημένη από μια συγκίνηση, κι ένα χρέος από μια γυναίκα ελεύθερη προς μιαν άλλη γυναίκα, μιας άλλης εποχής που δεν μπόρεσε να κάνει τα όνειρά της πραγματικότητα. Ένα τραγούδι για την ψυχή της» θα σχολιάσει η Ευσταθία για το τραγούδι της που θα περιληφθεί στην έκδοση του βιβλίου της -το οποίο και μας παραχώρησε να το ξεφυλλίσουμε ηλεκτρονικά- προτού βγει στο εμπόριο.