«Ονείρου στράτα»: Ο Γιώργος Γιουκάκης αφηγείται την ιστορία του Πιερ-Λεοστίκ

Μια ολόκληρη εποχή ζωντανεύει με το βιβλίο του, «ΟΝΕΙΡΟΥ ΣΤΡΑΤΑ–Οδός Πιέρ Λεοστίκ-Πετράκη», εκδόσεις Ταξιδευτής, ο δημοσιογράφος Γιώργος Γιουκάκης. Θα σας φανεί παράξενο· είναι ένα θεατρικό έργο σε δώδεκα πράξεις και πέντε χορικά, με ιστορικό περιεχόμενο και ισχυρές δόσεις μυθοπλασίας. Ο Γιώργος Γιουκάκης αφηγείται την ιστορία του δεκαπεντάχρονου Γάλλου, ήρωα της αντίστασης, Πιερ Λεοστίκ.

Βρισκόμαστε στα μέσα του 1942. Η Δυτική Ευρώπη έχει υποταχθεί στις δυνάμεις του άξονα και το κατακτητικό έργο του Χίτλερ συνεχίζεται. Ο στρατηγός Ρόμελ ετοιμάζει τη μεγάλη επίθεση για την κατάληψη της Αιγύπτου. Χρειάζεται ανεφοδιασμό σε καύσιμα, πυρομαχικά, νερό και τρόφιμα, τα οποία ζητούσε από τον Γερμανό Διοικητή Κρήτης. Το Συμμαχικό Στρατηγείο αποφασίζει την καταστροφή των αερολιμένων της Κρήτης, προκειμένου να εμποδιστεί ο ανεφοδιασμός του Ρόμελ. Η δύσκολη αυτή αποστολή ανατίθεται σε έξι άνδρες της SAS (Special Air Service): Τον Γάλλο ταγματάρχη Ζωρζ Μπερζέ (1909-1997), τον Βρετανό υπολοχαγό Λόρδο Tζωρτζ Τζέλικο ( 1918-2017), τον Έλληνα ανθυπολοχαγό Κωστή Πετράκη, από το Απεσωκάρι Ηρακλείου (1911-1989), και τους επίσης Γάλλους Ζακ Σιμπάρ (1921-2018), Ζακ Μουό (1910-1980) και Πιέρ Λεοστίκ (1925-1942). Αυτοί αποτέλεσαν το επονομαζόμενο «Μικρό Απόσπασμα Μπερζέ», στο οποίο ανατέθηκε η επικίνδυνη αποστολή.

Από το ηλικιακό «περιθώριο» εισέβαλε στο κέντρο της επιχείρησης ο αδιαφιλονίκητος
βασικός πρωταγωνιστής της σύντομης ιστορίας του Σαμποτάζ: Ένα παιδί μόλις 15 ετών,
δηλώνοντας ψευδώς μεγαλύτερη ηλικία, κατάφερε να καταταγεί στους Ελεύθερους
Γάλλους του Ντε Γκολ και αγγίζοντας τα 17 του χρόνια δόξασε τη γαλλική αντίσταση στο
έδαφος της Κρήτης, καταθέτοντας στο πεδίο της αντιναζιστικής δράσης την ίδια του τη
ζωή, χιλιάδες μίλια μακριά από εκεί που οι συμμαθητές του ανέμελοι εξακολουθούσαν να
διαβιούν στους ρυθμούς του «πουρκουά».
Έτσι ή κάπως έτσι, ο 17χρονος Πιερ-Λεοστίκ επιβεβαίωσε το κατά Κικέρωνα αξίωμα ότι η
Ιστορία είναι «φως της αλήθειας, μάρτυρας των καιρών, δάσκαλος της ζωής» και
αποτέλεσε μούσα κρητικής κοπής…

Δεν σας κρύβω ότι με εξέπληξε, όχι η ιστορία, αλλά ο τρόπος αφήγησής της. Ογδόντα χρόνια μετά, στα Κρητικά, με λόγο καθαρό, σαφή, συναισθηματικό, ένας δημοσιογράφος παίρνει το λόγο…

Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα

Πέρασαν ογδόντα χρόνια από το Σαμποτάζ, την ανατίναξη των γερμανικών αεροπλάνων και την καταστροφή του αεροδρομίου του Ηρακλείου. H θυσία του Πιέρ Λεοστίκ, δεν πήγε χαμένη. Πόσο διαφορετική είναι η εποχή εκείνη από τη σημερινή; Υπάρχουν σήμερα άνθρωποι με εκείνη την ποιότητα;

Καμιά θυσία, ποτέ, δεν πάει χαμένη, από την μικρότερη καθημερινή ως τη μεγαλύτερη κι αυτό έχει επιβεβαιωθεί πολυποίκιλα στο διάβα των αιώνων της ανθρώπινης ιστορίας. Τα δεδομένα και οι εποχές μπορεί να αλλάζουν, αυτή που μένει αναλλοίωτη είναι η έννοια του θυσιαστηρίου, της αξίας και του αποτελέσματός του, καλού ή κακού εξαρτάται πάντα από αυτόν που το κρίνει. Η Ιφιγένεια κι ο Αχιλέας θυσιάστηκαν για να καεί η Τροία, για τους Αργείους ήταν ήρωες, μα για τους Τρώες δαίμονες. Ο Πιέρ Λεοστίκ για τους Ναζί υπήρξε δαίμονάς τους, όπως για μας δαίμονες ήταν 17χρονα και 18χρονα Γερμανάκια, που τον τελευταίο χρόνο του πολέμου ήρθαν επίστρατοι στην Κρήτη, έκαψαν δεκάδες χωριά, εκτέλεσαν εκατοντάδες άμαχους και τα ονόματά τους έχουν μείνει στο νεκροταφείο του Μάλεμε, για να μας θυμίζουν το μεγαλύτερο έγκλημα στην ανθρώπινη ιστορία, τα αποτελέσματα του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Το ευγενές ή βάρβαρο κάθε θυσίας τελικά εξαρτάται από τη «βάση» πάνω στην οποία οικοδομείται το θυσιστήριο. Θέλω να ελπίζω ότι τόσες δεκαετίες μετά, αυτά τα έχουμε αμετάκλητα διδαχθεί. Τουλάχιστον η πλειονότητα της ανθρωπότητας, γιατί δυστυχώς, όσο κι αν τρέχουν οι εποχές, πάντα θα ξεφυτρώνουν «βάρβαροι» και πάντα θα χρειαζόμαστε ανθρώπους με ποιότητα, όπως εκείνη του Παύλου Φύσσα, για να μας θυμίζουν την ύπαρξη της βαρβαρότητας, μα και την αξία της θυσίας.

Πώς και γιατί σκεφτήκατε να « ζωντανέψετε» την ιστορία του Πιέρ Λεοστίκ και του Κωστή Πετράκη αυτή την περίοδο; Νοσταλγείτε τους ήρωες και τους αθώους;

Μα πρόκειται για μια ιστορία που βρίσκεται στο αφώτιστο περιθώριο της ιστοριογραφίας του τόπου μας, αν και οι πτυχές της ακουμπούν και φωτίζουν όλα τα μεγάλα «επίδικα» εκείνης της περιόδου και των κατοπινών δεκαετιών. Για παράδειγμα, η δράση Γάλλων στην ελληνική Αντίσταση, η οποία ως γνωστόν εξελίχθηκε υπό τον ασφυκτικό έλεγχο και εμπλοκή των Άγγλων, καταγράφηκε για πρώτη και μοναδική φορά στο αεροδρόμιο Ηρακλείου. Υπάρχει το πατριωτικό λαϊκό στοιχείο που υποστηρίζει τους σαμποτέρ για τη διαφυγή τους, υπάρχει όμως και ο δωσιλογισμός που τους καταδίδει και τελικά τους εξοντώνει, ο κρυφός και υποτίθεται «ανώνυμος» δωσιλογισμός, που υποδεικνύει στους Ναζί για εκτέλεση τους 62 Μάρτυρες του Ηρακλείου, ως αντίποινα κυρίως για το σαμποτάζ.
Όσο για τον Κωστή Πετράκη, είναι κι αυτός ένα από τα πρόσωπα στα οποία συμπυκνώνονται τα μεγάλα αναπάντητα εγκλήματα του νεοελληνικού κράτους. Σήμερα καταλήγουμε πως πρόκειται για έναν ήρωα, μόνο που επί δεκαετίες για το ελληνικό κράτος ήταν ένας «δαίμονας» άξιος μόνο για εξοστρακισμό σε φυλακές και ξερονήσια. Όσο ασύλληπτο κι αν ακούγεται, τυπικά αποκαταστάθηκε μόλις το 1986. Όλα αυτά έγιναν η μαγιά για το «Ονείρου Στράτα – Οδός Πιερ Λεοστίκ Πετράκη», στην προσπάθειά μου, όχι τόσο για νοσταλγική προσέγγιση, μα για ένα ενδιαφέρον, θέλω να πιστεύω, ερέθισμα ενασχόλησης με την ιστορία.

Θεατρικό έργο, σε έμμετρο δεκαπεντασύλλαβο από έναν δημοσιογράφο, με σαραντάχρονη επαγγελματική διαδρομή. Τόσα χρόνια στις ειδήσεις, στον ενημερωτικό τομέα, και σε θέσεις ευθύνης, φαίνεται πως δεν γίνατε κυνικός.

Αλίμονο στη δημοσιογραφία που συμβιβάζεται και τελικά καθορίζεται από τον κυνισμό και μόνο. Δεν νομίζω να υπάρχει δημοσιογράφος που να μην έχει δακρύσει, έστω να μην έχει ανατριχιάσει, πάνω από κάποια θέματα, στην επαγγελματική του διαδρομή. Όπως για τον αείμνηστο αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη υπάρχει «η ποιητική της Ανασκαφής», έτσι και πάμπολλοι δημοσιογράφοι έχουν δώσει δείγματα της «ποιητικής της Είδησης». Οι ειδήσεις, τα νέα, από πάντα και για πάντα συμπεριλαμβάνουν τη σκέψη, την αντίληψη, αλλά και το συναίσθημα και την ψυχική συγκρότηση, του ανθρώπου που αναλαμβάνει να τα φέρει στο φως, δηλαδή του δημοσιογράφου. Αυτός είναι ο χαρακτήρας της δουλειάς μας που απαιτεί διανοητική αλλά και ψυχοσυναισθηματική εμπλοκή στην καταγραφή και μεταφορά του γεγονότος. Γιαυτό δεν υφίσταται αντικειμενική δημοσιογραφία, αλλά απαιτείται αξιόπιστη και όχι αναξιόπιστη δημοσιογραφία. Η άκριτη μεταφορά όσων «μου είπαν να σας πω», πολύ διαδεδομένη στις μέρες μας, είναι αντήχηση, αλλά όχι δημοσιογραφία, εξ ου και το γνωστό σύνθημα για τους δημοσιογράφους. Σχετικά τώρα με τον δεκαπεντασύλλαβο, προέκυψε έτσι, μάλλον ως επιβεβαίωση της καταγωγής μου.

Τι αντιπροσωπεύει για σας η Κρήτη;

Μα τον τόπο που έμαθα να περπατώ, να μιλώ, να ακούω, να βλέπω, να συλλογούμαι, να μυρίζω, να ονειρεύομαι. Και επιπλέον, τον μοναδικό στην Ελλάδα τόπο στον οποίο η ρακή είναι γένους θηλυκού, όπως η θάλασσα, η φωτιά, η γυναίκα.

Στο βιβλίο σας έχουν τη θέση τους και οι μοίρες, οι τρεις θεότητες που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία καθορίζουν τη ζωή των ανθρώπων. Η Κλωθώ, η οποία «κλώθει» τον ανθρώπινο βίο, η Λάχεσις που ορίζει τα γεγονότα της ζωής και η Άτροπος, που κόβει το νήμα της ζωής. Πόσο πιστεύτε στη μοίρα; Η ζωή δεν είναι οι αποφάσεις μας;

Δεν μπορεί να λείψει η έννοια της μοίρας από ένα έργο που ξεκινά το 1940 με πρωταγωνιστή ένα δεκαπεντάχρονο παιδί. Οι σαμποτέρ που έφυγαν από την Αίγυπτο το 1942 ήταν έξι, έφτασαν στην Κρήτη, πέτυχαν στο ακέραιο τον στόχο τους, τροπαιοφόροι, νικητές, ήρωες, ζήτω, τέλος… Κι όμως την ύστατη στιγμή, ελάχιστα πριν μπαρκάρουν για την επιστροφή, βρέθηκε ο Εφιάλτης, τους ρουφιάνεψε και στην μάχη που έγινε δεν σκοτώθηκε κανείς από τους 24χρονους και 25χρονους της ομάδας, αλλά ο 17χρονος πια Πιερ Λεοστίκ. Αυτό υπήρξε το ερέθισμα για την ενασχόλησή μου με την συγκεκριμένη ιστορία, η μοιραία εμπλοκή και κατάληξη ενός – με τα σημερινά μέτρα – παιδιού. Αν δεν είχε συμπεριληφθεί στο κομάντο, η ιστορία σίγουρα θα ήταν αλλιώς. Αν δεν είχε φύγει από το σπίτι του στα 15 του για να μπει στην Αντίσταση, δεν θα υπήρχε σήμερα στο Ηράκλειο οδός «Πιέρ Λεοστίκ», ούτε το μικρό όνομα του γιου του Κωστή Πετράκη θα ήταν Πιερ Λεοστίκ.
Οι απαντήσεις σε τέτοια «αν» είναι που στρώνουν τη στράτα της ζωής μας, καθορίζουν τις μοιραίες αποφάσεις μας και γιαυτό ακριβώς τις αποκαλούμε έτσι. Μοιραίες.

Ποιοι είναι για σας οι ήρωες της εποχής μας;
Σε κάποιο σημείο του έργου ο Πιερ Λεοστίκ λέει απευθυνόμενος στη μάνα του:
«Το όχι υψώνει τις γενιές, το ναι τις μαγαρίζει,
όποιος το χρέος μπέρδεξε, τιμή δεν τον ορίζει».
Θα τολμούσα μιλήσω για τον ηρωισμό εκείνων που το υιοθετούν σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Με άλλα λόγια, δανειζόμενος δυο τίτλους έργων της Μάρως Δούκα, υπάρχουν ηρωικές μορφές που γνωρίζουν πως «Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ». Κι όμως ακολουθούν το δρόμο του, μάχονται, αγωνίζονται και προς το τέλος πια της διαδρομής, δεν ψελλίζουν «Έλα να πούμε ψέματα».

*Τα πορτραίτα των έξι πρωταγωνιστών του σαμποτάζ είναι φτιαγμένα από τον Γιάννη Κουτσοκώστα