Περί πραξικοπημάτων και πολιτικών ισορροπιών

Άρθρο Γνώμης του Γιάννη Γκιόκα*

Τα πραξικοπήματα και οι ανατροπές νόμιμα εκλεγμένων κυβερνήσεων, είναι μια πρακτική η οποία εφαρμόστηκε πολλές φορές κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα και από ότι φαίνεται συνεχίζει δυναμικά και τον 21ο.

Με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις ανατροπές του Salvador Allende από τον Augusto Pinochet, της 2ης Ισπανικής δημοκρατίας από τον Francisco Franco αλλά και της Ελληνικής Δημοκρατίας από τους Συνταγματάρχες, μπορούμε να δούμε ότι διαχρονικά οι γεωπολιτικές ισορροπίες και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων είχαν το πραξικόπημα και τις βίαιες ανατροπές κυβερνήσεων ως αναπόσπαστο εργαλείο στην φαρέτρα τους για την υλοποίηση των στόχων τους.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, παρατηρούμε ότι αυτή η πρακτική ακολουθείτο για την εξισορρόπηση των ζωνών επιρροής, όμως από τη πτώση του «Σιδηρού Παραπετάσματος» και μετά, χρησιμοποιείται για τη χειραγώγηση πλείστων παραμέτρων της καθημερινότητας των πολιτών, από οικονομικής και κοινωνικής άποψης μέχρι επιβολής νέων μοντέλων διοίκησης, τόσο από τους παλιούς πρωταγωνιστές όσο και από νέους. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελούν τα πραξικοπήματα σε Τουρκία το 2016, Ουκρανία το 2014, Υεμένη το 2014 και Αίγυπτο το 2013.

Στην Αίγυπτο, μετά την πτώση του απολυταρχικού καθεστώτος του Εhund Μubarak το 2011 ως απόρροια της Αραβικής Άνοιξης, ο λαός της Αιγύπτου επέλεξε μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες ως πρώτη δημοκρατική κυβέρνηση μετά από δεκαετίες, την ισλαμική οργάνωση των «Αδερφών Μουσουλμάνων» που ηγείτο ο Mohamed Morsi.

Η επιλογή του αιγυπτιακού λαού, δημιούργησε δυσαρέσκειες στον Δυτικό Κόσμο αλλά και σε κάποιες από τις γειτονικές χώρες, καθώς η Αίγυπτος, όντας ένα από τα δύο αραβικά έθνη που έχουν αναγνωρίσει την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ, μαζί με την Ιορδανία, ήταν πάντα μια δύναμη ισορροπίας μεταξύ των Αράβων και του Ισραήλ.

Τώρα, με την επικράτηση της ισλαμικής οργάνωσης, αυτό ενδεχομένως να άλλαζε δεδομένου ότι οι «Αδερφοί Μουσουλμάνοι» είναι στενά συνδεδεμένοι με τις Παλαιστινιακές οργανώσεις και ιδιαίτερα τη Χαμάς. Με πρόσχημα λοιπόν την πιθανή ισλαμοποίηση της κοσμικής Αιγύπτου και τη ριζοσπαστικοποίηση της, ο στρατηγός και στενός συνεργάτης του πρώην πια δικτάτορα Εhund Μubarak, Abdel Fattah el-Sisi, ανέτρεψε την νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση με τη χρήση βίας, έχοντας στον πλευρό του την υποστήριξη σχεδόν του συνόλου του Δυτικού κόσμου.

Η Αραβική Άνοιξη απελευθέρωσε τους ασκούς του Αιόλου και στην Αραβική Χερσόνησο όπου από το 2011 οι πολίτες της Υεμένης επεδίωκαν μια πολιτική αλλαγή προς την δημοκρατία και την ισότητα των μειονοτήτων, κάτι που όμως δεν έβρισκε ιδιαίτερα σύμφωνο τον Πρόεδρο Ali Abdullah Saleh, τον αντικαταστάτη του Abd Rabbuh Mansur Hadi αλλά και τον Σουνιτικό Αραβικό κόσμο, με κύριο εκφραστή τη Σαουδική Αραβία.

Οι διαφαινόμενες αλλαγές δεν ικανοποίησαν τις μειονοτικές δυνάμεις, -ιδιαίτερα των Σιιτών Μουσουλμάνων- κάτι που οδήγησε στην εξέγερση των Houthi, οι οποίοι με την υποστήριξη των τοπικών συμβουλίων κατάφεραν να καταλάβουν το σύνολο σχεδόν της επικράτειας.

Αυτή η αλλαγή ισορροπίας από μια Σιιτική οργάνωση στην κατεξοχήν Σουνιτική Αραβική χερσόνησο θορύβησε απίστευτα τη Σαουδική Αραβία και τους συμμάχους της, οι οποίοι σε παράβαση της διεθνής νομιμότητας, επιτέθηκαν στην Υεμένη και έκτοτε προβαίνουν σε εγκλήματα πολέμου υπό την ανοχή του Δυτικού Κόσμου καθώς η αντίπαλη πλευρά είχε την υποστήριξη του Ιράν.

Η προοπτική μιας φίλο-Ευρωπαϊκής Ουκρανίας δεν υπήρξε ιδιαίτερα αρεστή εξέλιξη για τον γεωστρατηγικό προγραμματισμό της Ρωσίας, η οποία για κανένα λόγο δεν επιθυμούσε τα Γερμανικά συμφέροντα να βρίσκονται στην πόρτα της.

Αυτή η απομάκρυνση από την Ευρώπη, οδήγησε σε πολυήμερες ειρηνικές διαμαρτυρίες, που ονομάστηκαν Euromaidan, οι οποίες αποσκοπούσαν στο να πιέσουν την κυβέρνηση του Viktor Yanukovych να γυρίσει την πλάτη της στη Ρωσία και να στραφεί προς την Ευρώπη.

Τα πράγματα όμως δεν εξελίχθηκαν όπως ανάμεναν οι φίλο-Ευρωπαϊκές δυνάμεις και στις αρχές του 2014 δημιουργήθηκε μια ραγδαία κλιμάκωση της έντασης και βίας των διαμαρτυριών που οδήγησαν τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους στην πραξικοπηματική ανατροπή της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης από ενόπλους ακροδεξιούς φιλοναζιστές.

Αυτή η εξέλιξη δεν χαροποίησε καθόλου τη Ρωσία η οποία έδωσε άσυλο στον έκπτωτο πρωθυπουργό και κήρυξε ανένδοτο αγώνα στο νέο καθεστώς. Αυτό το γεγονός, μαζί με τις κοινωνικές διαφορές μεταξύ Καθολικών και Ορθόδοξων Χριστιανών, τις ισχυρές Εβραϊκές και Τατάρικες μειονότητες και την αντίθεση ανάμεσα στην αγροτική Δύση και βιομηχανική Ανατολή, οδήγησαν σε ένα μακρόχρονο εμφύλιο πόλεμο, ο οποίος συνεχίζεται και σήμερα με εκατόμβες νεκρών από όλες τις πλευρές και με τεράστιες απώλειες για την πλευρά της Ουκρανίας, σε επίπεδο γεωγραφικής ακεραιότητας με την απόσχιση – ή κατά άλλους υφαρπαγή – της Κριμαίας και τη δυνητική αυτονόμηση επαρχιών στη Δύση, αλλά και για την πλευρά της Ρωσίας εξαιτίας των οικονομικών κυρώσεων της Δύσης.

Τα πρόσφατα γεγονότα στη γειτονική Τουρκία, ακόμα νωπά ως προς τους ενορχηστρωτές και τους στόχους, υπογραμμίζουν τη χρήση πραξικοπημάτων για τη βίαιη αλλαγή της πολιτικής ζωής μια χώρας ενίοτε και προς την κοσμικότητα, όπως ευαγγελίζονταν οι πραξικοπηματίες, ή προς την απόλυτη ισλαμοποίηση, αν πιστέψουμε τις θεωρίες περί οργάνωσης του πραξικοπήματος από τον Recep Tayyip Erdoğan.

Τα παραδείγματα αυτά σε συνδυασμό με την υποστήριξη που προσφέρουν κράτη όπως η Κίνα και η Βρετανία σε αντίστοιχα πολιτικά μορφώματα στον Τρίτο και Αναπτυσσόμενο Κόσμο για την εξυπηρέτηση οικονομικών στρατηγικών, μη δίνοντας σημασία στις επιπτώσεις τους στις κατά τόπους κοινωνίες, στην περιφερική ανάπτυξη και στην παγκόσμια ειρήνη, επισημαίνουν τη αυξανόμενη χρήση βίαιων επαναστάσεων και πραξικοπημάτων για την επίτευξη οικονομικών στόχων από ένα πλήθος παικτών έναντι των έτσι και αλλιώς αιματοβαμμένων ζωνών επιρροής του παρελθόντος.

O Γιάννης Γκιόκας είναι Vice President Research & Development στην PCCW Global και Ιδρυτής της Crypteia Networks. Ο κ. Γκιόκας ειδικεύεται σε θέματα κυβερνοάμυνας και λήψης αποφάσεων υπό συνθήκες αβεβαιότητας. Όλες οι απόψεις είναι προσωπικές.