Κακοποίηση γυναικών και κινηματογράφος: Οι βιογραφίες διάσημων τραγουδιστριών που άλλαξαν το αφήγημα

Παγκόσμια μέρα εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών.

Ο κινηματογράφος -δυστυχώς- δεν έχει κάνει ουσιαστικά άλματα σε αυτόν τον τομέα, ούτε προς τον σεβασμό και τον καταμερισμό ίδιων δικαιωμάτων σε άνδρες και γυναίκες, ούτε μέσα από τις ίδιες τις ταινίες.

Οι σλάπστικ κωμωδίες κατέγραφαν περιστατικά κακοποίησης ή χοντροκομμένα αστεία που νομιμοποιούσαν στις συνειδήσεις του αντρικού κοινού ακραία περιστατικά βίας. Το ζήτημα της κακοποίησης έρχεται επίσημα στο προσκήνιο ως ένα θέμα που ζητά άμεσα διόρθωση μέσα από βιογραφίες διασήμων προσωπικοτήτων, που ήδη το κοινό αισθανόταν οικειότητα άρα ταυτιζόταν μαζί τους. Αυτές που ταρακούνησαν περισσότερο το κοινό και έβαλαν το πρώτο λιθαράκι ήταν βιογραφίες τραγουδιστριών, οι περισσότερες μάλιστα με φεμινιστική δράση και συνείδηση.

TINA TURNER

Τίνα (Tina, what’s love got to do with it?) & Tina

Στο ντοκιμαντέρ για τη ζωή της, το βιογραφικό musical που κάνει θραύση σε West End και Broadway αλλά και στην ταινία «Tina, What’s Love got to Do With It», η Τίνα Τάρνερ ανοίγει τα χαρτιά της και αναφέρεται στην αλλεπάλληλη ψυχική και σωματική βία που δέχτηκε από τον σύζυγό της Ike Turner.

Η κλιμακωτή άνοδος της και η αναγνωρισιμότητα της οδήγησε τον ήδη βίαιο άνδρα της σε αλλεπάλληλες εξάρσεις που κατέληγαν σε σωματική κακοποίηση, βλέποντας το δικό του άστρο να υποσκιάζεται από εκείνη και το ταλέντο της.

Στο Ντάλας, το 1976, από το διαζύγιο της δε ζήτησε τίποτα παραπάνω από την ελευθερία της «να τα πάρει όλα, όχι όμως το επώνυμο, αυτό μου ανήκει δικαιωματικά». Θα μπορούσε να μεταφραστεί σαν παράφραση του συνδρόμου της Στοκχόλμης όμως μόνο αυτό δεν είναι. Στην Αμερική του ’60 και του ’70, το όνομα σου ήταν η καριέρα σου· και η Tina το γνώριζε: «Μου έκανε συνέχεια πλύση εγκεφάλου. Τον φοβόμουν αλλά δεν ήθελα να πάει και κακό. Ήξερα όμως ότι αν τον εγκατέλειπα, δεν θα έβρισκε καμία να τραγουδήσει για εκείνον».

Στο άνετα ερμηνευμένο με πολλές συναισθηματικές αποδόσεις τραγούδι What’s Love Got to Do With It? κάποιοί στίχοι ξεκαθάριζαν τα συναισθήματα της Tina «Τί είναι η αγάπη πέρα από ένα συναίσθημα από δεύτερο χέρι; (…) Ποιος χρειάζεται μια καρδιά όταν εκείνη η καρδιά μπορεί να πληγωθεί;».

Η Angela Bassett και ο Laurence Fishburne, απέδωσαν, όπως ανέφερε και η Tina, έντιμα την ιστορία της. Οι σκεπτόμενοι θεατές όμως καλό είναι να έχουν στο νου τους ότι οι ιστορίες έχουν αποδοθεί μέσω του πρίσματος του στούντιο της Disney, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για μια ταινία του 1993.

*H Angela Bassett και ο Laurence Fishburne ήταν υποψήφιοι για Oscar για τους ρόλους του Ike και της Tina αντίστοιχα.

LORETTA LYNN

Η κόρη του Ανθρακωρύχου

Στην «Κόρη του Ανθρακωρύχου» η Sissy Spacek υποδύεται την τραγουδίστρια της country Loretta Lynn, που με την έξυπνη και χαριτωμένη προσωπικότητα της κέρδιζε το κοινό της.

Η Spacek ερμήνευσε μόνη της τα τραγούδια της ταινίας, ο Tommy Lee Jones υποδύθηκε μια εξευγενισμένη εκδοχή του άντρα της και μάνατζερ της (στην ταινία τον αποκαλούν συνήθως με το ψευδώνυμο του, Doolittle) και η Beverly D’Angelo υποδύεται τη μέντορά της, Patsy Cline (επίσης θύμα οικιακής βίας).

Η ταινία αντισταθμίζει κάποια περιστατικά βίας με μη δραματικό τρόπο, αφήνοντας την προσωπικότητα της τραγουδίστριας να ισορροπεί αντισυμβατικά τα ίδια τα γεγονότα.

Για ποιο λόγο όμως η Loretta Lynn στάθηκε στο πλευρό του άντρα της παρ’ όλη τη σωματική και λεκτική βία; Πώς και γιατί αποδέχτηκε την απιστία του; Γιατί ποτέ δεν χώρισε; Πώς ενώ είχε ήδη υποστεί πολλαπλών μορφών βία, έκανε έξι παιδιά μαζί του;

Η Loretta υποστήριζε ότι η μοίρα της γυναίκας είναι πάντα στα χέρια της. Όταν ανακάλυψε μια από τις παράλληλες σχέσεις του συζύγου της, απείλησε την άλλη γυναίκα. Κάθε φορά που ο Oliver (αλλιώς Doo) τη χτυπούσε, εκείνη ανταπέδιδε με διπλά χτυπήματα. Η βία φέρνει βία, και η εξαρτημένη βία φέρνει εξάρτηση.

Οι λόγοι που ο Doo ασκούσε βία πάνω της ήταν ανούσιοι. Μα φορά επειδή το φαγητό δεν ήταν έτοιμο -και εκείνος ήταν αρκετά μεθυσμένος για να το επικοινωνήσει κόσμια- της πέταξε μια κονσέρβα και εκείνη ανταπέδωσε το χτύπημα μέχρι που έπεσε και άκουσε τα δόντια του να χτυπούν στο πάτωμα· «τότε σκέφτηκα: είμαι νεκρή», θα πει χρόνια αργότερα.

Ο Doo αγόρασε την πρώτη της κιθάρα και την προέτρεπε να τραγουδάει μπροστά σε κοινό. Στο I’m A Honky Tonk Girl «Από τότε που με παράτησες κάνω μόνο λάθη, πολλά βράδια μένω ξύπνια και κλαίω (…) γέμισε ξανά το ποτήρι μου όσο συνεχίζω να κλαίω (…) δεν μπορώ να διορθώσω όλα τα λάθη μου (…) λυπάμαι και ντρέπομαι για όσα βλέπεις, γέμισε μου λοιπόν το ποτήρι μέχρι να ξεχειλίσει».

Η country μουσική, ξέρετε, πολύ χιουμοριτσικά εμπεριέχει τραγικές αλήθειες που δύσκολα μοιραζόμαστε, καλή ώρα όπως οι στίχοι από το παρακάτω τραγούδι της Loretta που μοιάζουν βιωματικοί: «Νόμιζες ότι θα σε περίμενα να γυρίσεις το βράδυ ενώ έπινες με τους φίλους σου και γύρισες χώμα. Ποτό και αγάπη δεν πάνε μαζί· αποφάσιες λοιπόν τη θα παρατήσεις: Το ποτό ή εμένα».

*Η Sissy Spacek έχει κερδίσει 6 υποψηφιότητες για Oscar και βραβείο Oscar για αυτή της την ερμηνεία. Η ταινία «Η Κόρη του Ανθρακωρύχου» ήταν συνολικά υποψήφια για 7 Oscar.

BILLY HOLLIDAY

Η Κυρία Τραγουδά τα Μπλουζ & Ηνωμένες Πολιτείες Εναντίον Μπίλυ Χόλυντευ

Φεμινίστρια, μαχόμενη για τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών αλλά και των αφροαμερικανών, η Billy Holliday δεν ήταν μια εύκολη προσωπικότητα για να αποδοθεί κινηματογραφικά.

Η πρώτη κινηματογραφική απόδοση του 1972 βασίζεται στην αυτοβιογραφία της ερμηνεύτριας. Τον ρόλο της υποδύεται μια εξίσου υποβλητική τραγουδίστρια, η Diana Ross. Περισσότερο μια ταινία που στηρίζεται στο soundtrack της και λιγότερο στις διασταυρωμένες αλήθειες, παρακολουθούμε τη δική της οπτική πάνω στους δύο γάμους της και την κακοποίηση που είχε υποστεί από τους δύο συζύγους της. Οι σκηνές στη φυλακή παραθέτουν προεκτάσεις αυτής της κακοποίησης αλλά και του δυναμικού -πλην εύθραυστού- της χαρακτήρα.

H δεύτερη βιογραφική απόδοση έρχεται μόλις ένα χρόνο πριν. Η Billy Holliday εδώ είναι πιο εύθραυστη, αποτέλεσμα της βίας που έχει υποστεί από τους συζύγους της· επίσης πιο σπαρακτική ως θύμα μιας πλεκτάνης λογοκρισίας.

Στο προσκήνιο το τραγούδι της «Strange Fruit», που της είχε απαγορευτεί να ερμηνεύει: «Τα δέντρα του Νότου καρποφορούν ένα περίεργο καρπό με αίμα στα φύλλα κι αίμα στις ρίζες. Μαύρα κορμιά να αιωρούνται στο Νότιο αεράκι· ένας περίεργος καρπός να κρέμεται απ’ τα λευκά δέντρα».

*To «Η Κυρία Τραγουδά τα Μπλουζ» ήταν υποψήφιο για 5 Όσκαρ (ένα εκ των οποίον για την ερμηνεία της Diana Ross ως Billy Holliday). Το «Ηνωμένες Πολιτείες Εναντίον Μπίλυ Χόλυντευ» ήταν αρχικά προγραμματισμένο να κυκλοφορήσει ως τηλεταινία, η κρίση του Covid όμως επέτρεψε σε ταινίες κινηματογραφικής κοπής να μπορούν να αντιμετωπιστούν εξίσου ως κινηματογραφικές ταινίες από την κινηματογραφική ακαδημία. Έτσι η Andra Day κέρδισε την πρώτη της υποψηφιότητα για Όσκαρ. Καμία από τις δύο ερμηνείες δεν κέρδισε το πολυπόθητο αγαλματίδιο.

JANIS JOPLIN

The Rose & Janis: Little Girl Blue

Ποτέ δεν αναφέρθηκε ως επίσημη βιογραφία της Janis Joplin, όμως «τι κάμνει νιάου-νιάου στα κεραμίδια»; Η Bette Midler δίνοντας μια ανατριχιαστική ερμηνεία, φέρνει στην επιφάνεια το τριαντάφυλλο που η Janis άφησε να μαραθεί.

Στο ομώνυμο τραγούδι λίγοι στίχοι μιλάνε για αυτή τη μορφή αυτοτιμωρίας που την οδήγησε στο τέλος «Είναι η καρδιά που φοβάται να ραγίσει και δεν μαθαίνει να χορεύει (…) και η ψυχή που φοβάται να πεθάνει γιατί δεν έμαθε να ζει». Πάσχουσα από το Irlen σύνδρομο, σε περιόδους μεγάλης πίεσης και άγχους έχανε το φως της. Συχνά έμπλεκε σε σχέσεις χωρίς αγάπη, άλλαζε συχνά συντρόφους που μαζί κατανάλωναν πολύ αλκοόλ και ναρκωτικά.

Χωρίς να έχει συνδεθεί επίσημα με το θάνατο της που αποδόθηκε σε αυτοκτονία, η Janis, το δοτικό και γεμάτο κυκλοθυμίες πλάσμα, αναγνώρισε ότι έμπλεκε σε παροδικές σχέσεις που η βία, οι εντάσεις και οι εξαρτήσεις περιόριζαν τις πιθανότητες να της συμπεριφερθούν ικανά για να γλιτώσει από τους εφιάλτες της. Ο μοναδικός σύντροφός της που αναγνώρισε αυτή την εύθραυστη πτυχή της ήταν ο David Niehaus, όμως και αυτός όντας εθισμένος, δεν μπόρεσε να την βοηθήσει να γλιτώσει από την καθημερινή της κόλαση.

Στο ντοκιμαντέρ Janis: Little Girl Blue, παραμένει υποσκιασμένο από επιλογή αυτό το μέρος της ζωής της, εστιάζοντας στα προβλήματα που αντιμετώπιζε αποφεύγοντας να έρθει αντιμέτωπη με τις επιλογές της.

*Η ταινία ήταν υποψήφια για 4 Όσκαρ, ένα από αυτά και για την σπαρακτικά πολυδιάστατη και με βάθος ερμηνεία της Bette Midler.

HELEN REDDY

Στην ταινία «I am woman» ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια διαφορετικής μορφής κακοποίηση που στην ουσία στέρησε την καριέρα της Helen Reddy.

Η πρωτεργάτης των γυναικείων δικαιωμάτων και ακτιβίστρια παρατήρησε -και εκμεταλλεύτηκε- ένα σημαντικό κενό στη δισκογραφία, τη μουσική που απευθυνόταν αμιγώς στις γυναίκες.

Στο τραγούδι I am Woman -που δίνει και τον τίτλο της ταινίας- αναφέρει: «Είμαι γυναίκα, άκουσε το βρυχηθμό μου (…) γνωρίζω ήδη πολλά για να υποχωρήσω και να υποκρίνομαι (…) έχω συρθεί στα πατώματα και κανένας δεν θα με ρίξει ξανά εκεί· είμαι σοφή από μια σοφία γεννημένη από τον πόνο και έχω πληρώσει το τίμημα αλλά κοίτα πόσα πολλά κέρδισα».

Το τραγούδι της έγινε ύμνος των φεμινιστικών κινημάτων της εποχής, έγινε παγκόσμια επιτυχία και την καθιέρωσε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα ως εκπρόσωπο της γυναικείας χειραφέτησης.

Ο σύζυγός και παραγωγός της Jeff Wald όμως εκμεταλλεύτηκε και το ένστικτο της για επιτυχία και την εξάντλησε με σκοπό να αφαιμάξει τα κέρδη της, προσπαθώντας να της απαγορέψει με κάθε τρόπο να έχει τελικό λόγο στις επιλογές της· (αυτό υποστήριξαν έστω τα άτομα από το κοντινό της περιβάλλον). Μια σειρά από λάθος επενδύσεις την οδήγησαν στην εκούσια χρεωκοπία. Σύντομα παράτησε την καριέρα της και χάθηκε στη σιωπή.

Για πολλά χρόνια δεν βρισκόταν στα φώτα της δημοσιότητας επιλέγοντας να έχει έναν ήρεμο βίο με τον τρίτο σύζυγό της. Το τραγούδι ύμνος όμως επανερχόταν στα ραδιόφωνα για χρόνια και οι θαυμαστές της Αυστραλής ερμηνεύτριας δεν μπορούσαν να την ξεχάσουν. Το 2011 επέστρεψε στο προσκήνιο τραγουδώντας κυρίως για φιλανθρωπικά events και φεμινιστικά συνέδρια, σε αρκετά από αυτά μαζί με την αδελφή της.

Λίγο πριν φύγει από τη ζωή, ελάχιστο καιρό μετά την πρεμιέρα της ταινίας στο φεστιβάλ του Τορόντο και έχοντας γεροντική άνοια, ο δευτερος σύζυγός της θα πει: «δεν θα ξεχάσω ποτέ τη Helen γιατί με έμαθε τη σημασία της μητρότητας και του να τιμάς το ρόλο της γυναίκας». Η Reddy σε συνέντευξη της το 2005 είχε πει: «Το να πεθαίνεις είναι σα να επιστρέφεις στην αρχή».

*H Tilda Cobham-Hervey κέρδισε για την ερμηνεία της το βραβείο Woman’s Image Network Awards.

EDITΗ PIAF

La Vie En Rose AKA La Môme

Και μόνο στο άκουσμα του ονόματος της επόμενης ερμηνεύτριας, η πρώτη μας σκέψη είναι η ακόλουθη: Πώς μια τόσο μεγάλη φωνή έβγαινε από ένα τόσο μικροκαμωμένο πλάσμα;

Η Marion Cotillard με μια σπαρακτική ερμηνεία αποτυπώνει αποσπασματικά -και ελαφρώς εκλεπτυσμένα ως προς τη δραματοποίηση των γεγονότων- την Édith Piaf που η ζωή της ξεχείλιζε από τραγικά γεγονότα, πόσο και δυστυχία. Μεγαλωμένη σε οίκους ανοχής, η Édith Piaf είχε σκληραγωγηθεί.

Στην ταινία δεν υπάρχουν αναφορές της σχέσης της Piaf με τους ναζί κατά τον ΔΠΠ, των βίαιων παιδικών χρόνων, των κακοποιήσεων. Βλέπουμε την Édith που το κοινό αγάπησε, όχι τη μαγιά με την οποία πλάστηκε και ψήθηκε το σπουργιτάκι (όπως την αποκαλούσαν) στη ζωή…

Στο τραγούδι της Non, je ne regrette rien” που της χάρισε μια από τις ωραίτερες ερμηνείες της καριέρας της θα πει: “Οι αγάπες, καπνός, δεν έμεινε τίποτα… χάθηκαν δια παντός. Ξεκινώ στο μηδέν…”

*Για τον ρόλο της η Marion Cotillard κέρδισε Όσκαρ πρώτης γυναικείας ερμηνείας.

Η φήμη δεν προστατεύει από την κακοποίηση… 

Είναι τραγικό αν αναλογιστούμε ότι οι περισσότερες από αυτές τις τραγικές ιστορίες που αποτυπώθηκαν στη μεγάλη οθόνη χάρισαν ερμηνείες υποψήφιες για Όσκαρ. Ακόμα πιο στενάχωρο ότι οι βραβευμένες ερμηνείες δεν ήταν ικανές να αποκόψουν τον ορμητικό χείμαρρο των κακοποιήσεων.

Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από την κακοποίηση της Rihanna από τον τότε σύντροφό της Chris Brown, την οικιακή βίας που δεχόταν η Shakira από παλιά της σχέση, ο βιασμός της Madonna στην ηλικία των 19 ετών, την για πολλά έτη λεκτική και σωματική κακοποίηση που δέχτηκε η Christina Aguilera από τον πατέρα της, τους βιασμούς αλλά και εξευτελισμούς της Marilyn Monroe στα χρόνια του ορφανοτροφείου, τη σωματική βία και τους βιασμούς από τον πατριό της Ella Fitzgerald, τους ξυλοδαρμούς της Whitney Houston από τον εξαρτημένο σύζυγό της Bobby Brown, τον βιασμό σε παιδική ηλικία των Queen Latifah, Fiona Apple, Tori Amos, Missy Elliott, Mary J. Blige, Fantasia.

Ας ελπίσουμε ότι στο μέλλον δεν θα χρειάζονται μεταφορές βιογραφίας διάσημων τραγουδιστριών στη μικρή ή τη μεγάλη οθόνη για να μας αφυπνίσουν και τα Όσκαρ σε ηρωίδες που έχουν υποστεί κακοποίηση να δίδονται μόνο σε ιστορίες που προκύπτουν από την ανεξάντλητη φαντασία των σεναριογράφων.