“Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος”: γράφει ο Βασίλης Αναστασόπουλος

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

“dulce et decorum est pro patria mori”
Οράτιος

Είναι γλυκό και πρέπον να πεθαίνεις για την πατρίδα ή είναι ένα τεράστιο ψέμα; Σε κάθε πόλεμο γεννάται αυτό το δίλημμα, που ταλανίζει συνειδήσεις, πυροδοτεί αντιπαραθέσεις, ενεργοποιεί ποικίλα αισθήματα. Πόσο αναγκαία είναι μια πολεμική σύγκρουση ανεξαρτήτως της κλίμακάς της και του μεγέθους των συνεπειών της; Σήμερα υπάρχει ένας τεράστιος όγκος βιβλιογραφικής παραγωγής, η οποία ασχολείται με τους δύο παγκόσμιους πολέμους, που αφενός στιγμάτισαν την ανθρώπινη ιστορία και αφετέρου διαμόρφωσαν τη γεωπολιτική εικόνα του σύγχρονου κόσμου μέχρι και την κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Ήταν ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος αναγκαίος ή ήταν περιττός; Τα έθνη ήταν έτοιμα ιδεολογικά να συμμετάσχουν σε ένα πρωτόγνωρο για την ανθρωπότητα σφαγείο; Ποια ήταν τα αισθήματα του απλού στρατιώτη που κλήθηκε να υπηρετήσει μια ιδεολογία; Τα ερωτήματα αυτά, κι άλλα συναφή, καθώς και οι προβληματισμοί που προέκυψαν τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου όσο και μετά το τέλος του, δε μένουν αδιαπραγμάτευτα στο βιβλίο του Hew Strachan, καθηγητή της Στρατιωτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος.

Για να κατανοήσουμε τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο, έχοντας ως σύμμαχο τον ιστορικό χρόνο που μας χωρίζει από τα γεγονότα, ο Strachan πατάει πάνω σε ένα κρίσιμο κριτήριο: «Επιβάλλεται να σκεπτόμαστε όπως αυτοί τότε και όχι όπως εμείς τώρα». Με όπλο αυτό το κριτήριο απενεργοποιούμε προσωρινά τις αξίες με τις οποίες γαλουχηθήκαμε και που προέκυψαν από την εμπειρία που αποκτήθηκε στο ενδιάμεσο διάστημα.

Για τις χώρες που είχαν υποστεί εισβολή, ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας πόλεμος για την ελευθερία, ένας σκοπός που ξεπερνάει τα συμφέροντα και τις σκοπιμότητες. Ήταν η «αφύπνιση των ελευθεριών» σύμφωνα με τον Γάλλο σοσιαλιστή Jean-Richard Bloch. Ο πρωσικός μιλιταρισμός ήταν ο χειρότερος εχθρός της ελευθερίας, αλλά και το ανάχωμα του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού απέναντι στη λαίλαπα της τσαρικής βαρβαρότητας. Αντιφατικό αλλά υπαρκτό σχήμα. Η Βρετανία, σύμφωνα με τη διακήρυξη του πρωθυπουργού Asquith, πολεμούσε για τη διαφύλαξη της διεθνούς νομιμότητας και την προστασία των ανίσχυρων εθνών. Όμως αυτή είναι η μισή αλήθεια: η Βρετανική Αυτοκρατορία απειλούνταν από την πρόοδο και την αλλαγή που έφερνε η άνοδος της Γερμανίας. Η διατήρηση του status quo είναι το δεύτερο μισό της αλήθειας.

Η σύγκρουση των αυτοκρατοριών της εποχής αναπόφευκτα δε θα περιοριζόταν στα στενά χωροταξικά όρια της Ευρώπης, και αυτό που ξεκίνησε ως Γ΄Βαλκανικός Πόλεμος, με την κήρυξη του πολέμου της Αυστρο-Ουγγαρίας στη Σερβία, γρήγορα και αναπόφευκτα εξαπλώθηκε στην Ασία και στην Αφρική, εκεί όπου υπήρχαν οι αποικίες των εμπόλεμων στρατοπέδων. Το αξεπέραστο επίτευγμα του Strachan έγκειται στο ότι κατόρθωσε να σπάσει το αγγλοκεντρικό καλούπι και να θεμελιώσει την άποψη ότι ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν παγκόσμιος από το ξεκίνημά του. Η αξιοθαύμαστη έρευνά του για την παγκόσμια γερμανική στρατηγική, για παράδειγμα, προβάλλει τη σημασία που είχε για τη Γερμανία η γαλούχηση ενός πανισλαμισμού, ο οποίος θα μπορούσε να έχει βαθύ αντίκτυπο στην εδραίωση της βρετανικής παρουσίας στην Ινδία.

Το ενδιαφέρον του Strachan, λοιπόν, έχει έναν αληθινά παγκόσμιο προσανατολισμό. Ωστόσο, παρά τη γενική προσέγγισή του, το έργο του δεν αγνοεί τις λεπτομέρειες, τις μικροϊστορίες. Ο Strachan ενδιαφέρεται τόσο για την ανταρσία του 5ου Ελαφρού Πεζικού του Ινδικού Στρατού ή για την αγωνία του Γάλλου αξιωματικού Alexis Callies για το πώς θα τελειώσει ο πόλεμος όσο και για τη μελέτη των παραμέτρων εκείνων στις οποίες συνήθως αφοσιώνονται οι ιστορικοί για να αποδώσουν την ευθύνη για τον πόλεμο ή για να αναλύσουν τις προοπτικές επιτυχίας της Γερμανίας το καλοκαίρι του 1914. Η διεισδυτική του ματιά ανατρέπει τις παραδοσιακές απόψεις για τον Μεγάλο Πόλεμο. Το ξέσπασμα του πολέμου αποτέλεσε πράγματι «έναν αδιαμφισβήτητο σταθμό στην καταγραφή της Ιστορίας του νεότερου κόσμου».

Βασίλης Αναστασόπουλος
Ιστορικός

Το βιβλίο του Hew Strachan Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Γκοβόστη (σελ.: 448, τιμή: € 29,80) σε μετάφραση Νικόλαου Λαζαρίδη (Αντιστράτηγος ε.α., Επίτιμος Γεν. Επιθεωρητής Στρατού) και επιμέλεια στρατιωτικών όρων του Βασίλη Αναστασόπουλου (Ιστορικός).

“Η καλύτερη επίτομη ιστορία του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Strachan αναδείχθηκε ανώτερος όλων όσοι συγγράφουν έργα Στρατιωτικής Ιστορίας στην αγγλική γλώσσα”.
Dennis Showalter, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο

“Σπανίως μια επίτομη έκδοση κατορθώνει να αναβιώσει και να ερμηνεύσει με τόσο μεγάλη επιτυχία ένα άκρως πολύπλοκο ιστορικό φαινόμενο.[…] Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό είναι εντυπωσιακό”.
Paul Johnson, The Spectator

“Αυτή η περιεκτική και σοβαρή μελέτη ξεχωρίζει ως το πλέον τεκμηριωμένο και ευανάγνωστο ιστορικό έργο για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο”.
Los Angeles Times

Ο HEW STRACHAN είναι καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην ιστορία του Βρετανικού Στρατού. Έχει γράψει βιβλία Στρατιωτικής Ιστορίας, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα: European Armies and the Conduct of War, The Politics of the British Army, Wellington’s legacy: the reform of the British army και From Waterloo to Balaclava, ενώ έχει δημοσιεύσει και πλήθος άρθρων για θέματα στρατηγικής. Από το 2004 είναι υπεύθυνος του προγράμματος σπουδών The Changing Character of War του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Από το 2011 συμμετέχει στο Joint Committee on the National Security Strategy και στο International Institute for Strategic Studies.

Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ γεννήθηκε στον Πειραιά το 1969. Αποφοίτησε από τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1993 και από το Τμήμα Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής το 2003. Έκτοτε υπηρετεί στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού και είναι υπεύθυνος για τη συγγραφή και την επιμέλεια των εκδόσεων της Διεύθυνσης. Στο πλαίσιο του προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρξε μέλος της ομάδας τεκμηρίωσης του ιστορικού αρχείου της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού και της ομάδας διαμόρφωσης πολυμεσικού περιεχομένου του διαδικτυακού κόμβου και δύο οπτικών δίσκων. Επίσης, συμμετείχε σε ομάδες εργασίας για τη συγγραφή λημμάτων της νεώτερης ελληνικής ιστορίας για το εκπαιδευτικό λογισμικό «Ιστόπολις» στο πλαίσιο του προγράμματος «Χρυσαλλίδες» του Υπουργείου Παιδείας. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια επιμέλειας και διόρθωσης, και συνεργάζεται με εκδοτικούς οίκους ως εξωτερικός συνεργάτης τόσο ως επιμελητής μεταφρασμένων έργων που στρέφονται στον χώρο της στρατιωτικής ιστορίας, αναλαμβάνοντας κατά κύριο λόγο την εξειδικευμένη στρατιωτική ορολογία, όσο και ως συγγραφέας. Συνεργάστηκε με τα ΕΛΤΑ για την έκδοση μιας σειράς λευκωμάτων με κεντρικό θέμα τους Βαλκανικούς Πολέμους και την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Τα άρθρα και οι μελέτες του στρέφονται κατά κύριο λόγο στη νεώτερη στρατιωτική ιστορία. Πρόσφατο έργο του κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Γνώμων με τίτλο «Κιλκίς-Λαχανάς 1913. Η πιο αιματηρή μάχη της νεώτερης ελληνικής ιστορίας».

(Σημείωση: το φωτογραφικό υλικό είναι από το βιβλίο “Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος” και μας παραχωρήθηκε από τον εκδοτικό οίκο Γκοβόστη.
Στην κύρια φωτογραφία: πολυβόλο St Etienne των 8 mm, το οποίο χρησιμοποιούσε ταινίες των 24 φυσιγγίων, επανδρώνεται από άνδρες του 114 Συντάγματος Πεζικού.)