“Το λάθος και η δυναμική του στη γλώσσα και στην επικοινωνία”

Ο συλλογικός τόμος που τιτλοφορείται “Το λάθος και η δυναμική του στη γλώσσα και στην επικοινωνία”, αποτέλεσμα μιας πολυετούς διαδρομής διαπραγμάτευσης με την έννοια του λάθους έτσι όπως αυτή ξεδιπλώνεται στην εκπαίδευση, στην κοινωνία, στην πολιτική και στις διαπροσωπικές σχέσεις, οργανώθηκε και επιμελήθηκε από την Αναπλ. Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη. Καθώς τη Δευτέρα ξεκινούν τα σχολεία, καλό είναι να προσεγγίσουμε κι ένα διαφορετικό σκεπτικό για το πώς αντιμετωπίζουμε τα λάθη των μαθητών στη γλώσσα!

Το βιβλίο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg, υπηρετεί μία διπλή προσπάθεια αφενός αμφισβήτησης του στιγματισμού του γλωσσικού λάθους ως «ταμπού» και ως εμπόδιου στην εξέλιξη της επικοινωνίας και αφετέρου σύνδεσης του λάθους με τις έννοιες της ελευθερίας, της φαντασίας και της δημιουργίας, ακόμη και της ανταρσίας απέναντι σε κατεστημένες δομές, ασφαλώς και γλωσσικές. «Ο φόβος για την πρόληψη ή την αποφυγή του λάθους ενδεχομένως οδηγεί σε αναστολή της επικοινωνιακής πρωτοβουλίας από την πλευρά του ομιλητή που αναγκάζεται να σιωπήσει, ώστε να αποφύγει τη δημόσια αποκάλυψη της υποτιθέμενης υστέρησής του. Και μια επικοινωνία σε αναστολή ή σε εγκατάλειψη, ενδεχομένως ισοδυναμεί με μια μειοδοσία απέναντι στη διεκδίκηση της βαθιάς κατανόησης, αλλά και με μια πιθανή εγκατάσταση παθητικότητας απέναντι στις εξουσίες και τις δικές τους ρητορείες» υποστηρίζει η επιμελήτρια του τόμου.

Η συλλογική αυτή εργασία συνδέεται ως προς ένα μέρος της με τις επιστημονικές εισηγήσεις και ανακοινώσεις οι οποίες έγιναν στο πλαίσιο του 4ου Διεθνούς Θερινού Πανεπιστημίου «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ», το 2018, ενός θεσμού που υπηρετείται με συνέπεια και αυταπάρνηση επί αρκετά χρόνια. Εμπλουτίζεται, ωστόσο, με νεότερα κείμενα και θέματα, τα οποία επιδιώκεται να συγκροτήσουν μία εναλλακτική στάση απέναντι σε στερεοτυπικές αντιλήψεις για το γλωσσικό και ορθογραφικό λάθος, όσο και εάν αυτές παραμένουν και σήμερα κραταιές ή δύσκολα ανατρέπονται. Την προσπάθεια αυτή υποστηρίζουν ακαδημαϊκοί που ανησυχούν, πειραματίζονται, δεν κινδυνολογούν και τελικά αναζητούν την επόμενη φάση της γλώσσας και της γλωσσικής επικοινωνίας, η οποία ενσωματώνει ή απορροφά το λάθος του σήμερα, διορθώνοντάς το ή αναδεικνύοντάς το ως μία νεότερη γλωσσική μορφή.

Σύμφωνα με την κ. Τσιτσανούδη-Μαλλίδη «το λάθος στη γλώσσα μπορεί να αντιμετωπίζεται ως μία πύλη που οδηγεί στη βαθύτερη γνώση του άλλου, αλλά και των μηχανισμών που ελέγχουν, ρυθμίζουν και διαμορφώνουν τη μετέπειτα πορεία του οχήματος της γλώσσας. Η συνεισφορά της παρέκκλισης από τη νόρμα ακόμη και της παραβίασης των τυπικών κανόνων μπορεί να είναι σημαντική ως προς την εξέλιξη της γλώσσας και τη δυναμική της. Μόνον μέσω της απενοχοποίησης των φυσικών χρηστών της γλώσσας μπορούμε να φανούμε χρήσιμοι στη βελτίωση και εμπλουτισμό του γλωσσικού τους επιπέδου, ακόμη και εάν μία τέτοια «επιείκεια» μοιάζει ως «ανοχή» ή και ως παραίτηση. Δεν είναι καθόλου αυτό. Η γλώσσα, αυτός ο ασύλληπτα ζωντανός οργανισμός, ομιλείται από ενεργές βιολογικές υπάρξεις, ατελείς ωστόσο, αλλά με διαρκείς και εγγενείς δυνατότητες βελτίωσης των τρόπων της επικοινωνίας τους μέσα σε κάθε κοινότητα. Κάθε συμμετοχή στην εμβάθυνση αυτής της ατέλειας, είναι και μία θεραπεία της».

Ο τόμος ξεκινά με άρθρο του τ. Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου που τιτλοφορείται «Από την επαλήθευση στην επιλάθευση: Το χρονικό της επιστημολογικής εξέλιξης από τους Προσωκρατικούς ώς την εποχή μας». Περιλαμβάνει επίσης άρθρα των κ.κ. Πηνελόπης Καμπάκη-Βουγιουκλή, Σταματίας Κουτσουλέλου, Κώστα Δ. Ντίνα, Παναγιώτας Μπεκάκου, Ασημάκη Φλιάτουρα, Γεωργίου Ι. Ξυδόπουλου, Ναπολέοντα Σπ. Μήτση, Αθανάσιου Μιχάλη, Ελένης Γρίβα, Ιφιγένειας Κωφού, Νικόλα Πρεβελάκη και της επιμελήτριας. Μεταξύ των περιεχομένων, υπάρχει και εργασία η οποία πραγματεύεται τη μεθοδολογία, την ερμηνεία και την πρόσληψη από φοιτητές φιλολογίας της παικτικής νεολογίας και της κωμικόγλωσσας του Μποστ με έμφαση στην τεχνητή ανορθογραφία. Όπως τονίζεται, η ανορθογραφία, όχημα ειρωνείας και κριτικής στο γλωσσικό ζήτημα και στην καθαρεύουσα, δεν είναι σήμερα απολύτως εύληπτη από τους φοιτητές, αν και η «ενοχλητικότητά» της φαίνεται να μειώνεται από την χιουμοριστικότητα.