Έγκυες γυναίκες σε εμπόλεμες ζώνες: Ξεχασμένα θύματα βίας και έλλειψης φροντίδας

Την ώρα που η παγκόσμια κοινότητα παρακολουθεί τη Ρωσία να συνεχίζει την απρόκλητη και βίαιη επίθεσή της στην Ουκρανία, οι φωτογραφίες που αποτύπωσαν πιο ξεκάθαρα την κόλαση του πολέμου είναι εκείνες μετά τον βομβαρδισμό του μαιευτηρίου στη Μαριούπολη από τις ρωσικές δυνάμεις.

Σε μια εικόνα, βλέπουμε μια έγκυο γυναίκα με ματωμένο πρόσωπο να βγαίνει συγκλονισμένη από ένα βομβαρδισμένο κτίριο. Σε άλλη εικόνα, μια έγκυος, χλωμή από τον τρόμο, βρίσκεται ξαπλωμένη σε φορείο, και με το αριστερό χέρι κρατάει την κοιλιά της.
Η γυναίκα της δεύτερης φωτογραφίας και το μωρό της υπέκυψαν στα τραύματά τους.

Ο πόλεμος είναι κόλαση για όλους – ανεξάρτητα από ηλικία, φύλο, φυλή ή εθνικότητα. Όμως οι γυναίκες, και ειδικά εκείνες σε αναπαραγωγική ηλικία, συχνά βιώνουν τον πόλεμο διαφορετικά απ’ ό,τι οι άντρες.

Αντιμετωπίζουν συγκεκριμένους κινδύνους, με πρώτο απ’ όλους τον βιασμό. Παράλληλα, φέρουν συγκεκριμένα φορτία. Οι άντρες ριψοκινδυνεύουν τη ζωή τους για να πολεμήσουν. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να μείνουν πίσω, να προσπαθήσουν να οδηγήσουν τα παιδιά σε ασφαλή σημεία και, αν επιβιώσουν, να προσπαθήσουν να ξαναχτίσουν έναν κόσμο καταστράφηκε.

Οι έγκυες γυναίκες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Η εγκυμοσύνη και ο τοκετός ενέχουν ούτως ή άλλως κινδύνους για τη ζωή μιας γυναίκας. Επιπλέον, οι ένοπλες συγκρούσεις αυξάνουν δραματικά τα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας. Όταν μια χώρα βρίσκεται σε πόλεμο, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι έγκυες γυναίκες δεν μπορούν να λάβουν υγειονομική περίθαλψη.

Επίσης, όπως όλοι στις εμπόλεμες ζώνες, έτσι κι εκείνες βρίσκονται υπό το καθεστώς τρομερού άγχους. Όμως αυτά τα επίπεδα άγχους μπορούν να αποβούν μοιραία για τη μητέρα ή το μωρό. Και οι έγκυες γυναίκες, ειδικότερα εκείνες που παρουσιάζουν επιπλοκές, ίσως να μην μπορούν να διαφύγουν όταν αρχίσουν οι συγκρούσεις.

Αυτό συνέβαινε με πολλές γυναίκες που νοσηλεύονταν στο μαιευτήριο στην Ουκρανία. Πώς μπορείς να ξεφύγεις από έναν πόλεμο, αν είσαι στο νοσοκομείο λαμβάνοντας θεραπεία για εσένα και το μωρό σου;

Επίσης, οι ένοπλες συγκρούσεις διατηρούν υψηλά τα ποσοστά μητρικής θνησιμότητας ακόμα και μετά την παύση των εχθροπραξιών. Αυτό μπορεί να αφορά γυναίκες που προσπαθούν ν’ αποκτήσουν μωρό, ενώ έχουν υποστεί σοβαρούς τραυματισμούς από βιασμό κι άλλες μορφές σεξουαλικής κακοποίησης.

Κάποιες φορές έχει σχέση με τη βία που μπορεί να υφίστανται από τους συντρόφους τους, οι οποίοι φέρουν ψυχολογικά τραύματα από τον πόλεμο. Άλλοτε, αιτία είναι οι κατεστραμμένες δομές και η οικονομία σε μια περιοχή, μετά το πέρας των συγκρούσεων.

Επίσης, υπάρχει το ενδεχόμενο μακροχρόνιας ασθένειας από στρεσογόνους παράγοντες εξαιτίας του πολέμου. Όποια κι αν είναι η αιτία, ένα είναι ξεκάθαρο: Οι γυναίκες φέρουν το τραύμα του πολέμου στο σώμα τους, και κάποιες φορές αυτό τις σκοτώνει.

Τα περισσότερα θηλαστικά, μεταξύ των οποίων και ο άνθρωπος, προστατεύουν τα μικρά τους. Και για τον άνθρωπο, η τάση να προστατεύει τις εγκύους είναι ενστικτώδης. Γι’ αυτό οι φωτογραφίες από την επίθεση στο μαιευτήριο είναι τόσο συγκλονιστικές, και γι’ αυτό η Ρωσία προσπάθησε αμέσως να ισχυριστεί  ότι οι φωτογραφίες είναι ψεύτικες.

Η επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας είναι αποτρόπαια. Οι επιθέσεις της εναντίον μαιευτηρίου δίνουν άλλο νόημα στην έννοια της θηριωδίας. Όσο όλος ο κόσμος παρακολουθεί, και όταν οι ΗΠΑ και τα άλλα έθνη έχουν παραλύσει υπό την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου, το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σκεφτούμε πώς να δομήσουμε την ανθρωπιστική βοήθεια ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες όλων των αμάχων, και ειδικότερα των πιο ευάλωτων, μεταξύ αυτών των εγκύων και των λεχώνων.

Και η διεθνής κοινότητα να θέσει ως προτεραιότητά της να καλέσει τους εγκληματίες πολέμου -όπως στην περίπτωση του βομβαρδισμού μαιευτηρίων- να λογοδοτήσουν.

Ωστόσο, μόνο η Ρωσία μπορεί να αποφασίσει να τερματίσει αυτόν τον ειδεχθή πόλεμο. Όταν ένα κράτος συμπεριφέρεται τόσο φρικτά, που οι ηγέτες του πρέπει να πουν ψέματα στο ίδιους τους πολίτες τους για τις τρομερές πράξεις του έθνους τους -για παράδειγμα, στην περίπτωση που μια χώρα βομβαρδίζει ένα νοσοκομείο για εγκύους και τα μωρά τους-, το μόνο στο οποίο μπορούμε να ελπίζουμε είναι οι στρατιώτες και οι επικεφαλής τους (από τα προνομιούχα και ασφαλή σημεία όπου βρίσκονται) να κοιτάξουν γύρω τους και να αναρωτηθούν για τι ακριβώς πολεμούν.

Οι γυναίκες τα ξεχασμένα θύματα της βίας και του πολέμου

Ο θάνατος εξαιτίας ένοπλων συγκρούσεων δεν αποτελεί ιδιαίτερα αναγνωρισμένο αίτιο μητρικής θνησιμότητας. Εν καιρώ πολέμου, στο επίκεντρο βρίσκονται συνήθως οι στρατιώτες∙ ωστόσο, εκτιμάται πως ετησίως, εν μέσω συγκρούσεων, πεθαίνουν και 140.000 γυναίκες (στοιχεία του 2016).

Ένα άγνωστο ποσοστό από αυτές πεθαίνει ενώ εγκυμονεί. Ο αριθμός αυτός προστίθεται στις 303.000 γυναίκες που εκτιμάται ότι πεθαίνουν κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού.

Ο πόλεμος επιδεινώνει το υπάρχον υψηλό ποσοστό μητρικής θνησιμότητας, καθώς καταστρέφονται υγειονομικές δομές κι εμποδίζεται η πρόσβαση σ’ αυτές. Οι δομές υγείας μπορεί να αποτελέσουν ακόμα και στόχο, όπως συνέβη με τη σφαγή των υγειονομικών των «Γιατρών Χωρίς Σύνορα» στη Συρία το 2016 και τον βομβαρδισμό του νοσοκομείου της Κουντούζ στο Αφγανιστάν το 2015.

Επίσης αυξάνονται τα στοιχεία σύμφωνα με τα οποία στοχοποιούνται εσκεμμένα έγκυες γυναίκες. Ο Ντέιβιντ Ντοτ, Βρετανός χειρουργός, ήταν μάρτυρας σχετικού περιστατικού στη Συρία, κατά το οποίο χτυπήθηκε σκόπιμα γυναίκα σε προχωρημένη εγκυμοσύνη. Ο Ντοτ έβγαλε μια εφιαλτική ακτινογραφία του εμβρύου, το οποίο πυροβολήθηκε στη μήτρα της μητέρας του από ελεύθερο σκοπευτή.

Υπάρχουν αναφορές για γυναίκες στη Νιγηρία oι οποίες πυροβολούνται κατά τη διάρκεια του τοκετού. Αντίστοιχα, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, αφαιρούν από γυναίκες τις μήτρες με το έμβρυο, τους κόβουν το στήθος και ακρωτηριάζουν τα γεννητικά τους όργανα.

Όσες επιβιώνουν, κινδυνεύουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες, το οποίο επηρεάζει αρνητικά τις σωματικές και ψυχικές λειτουργίες μετά τον τοκετό, τη μητρότητα και τη συμμόρφωση σε θεραπευτικές αγωγές. Επιπλέον, ως «όπλο πολέμου» χρησιμοποιείται και ο βιασμός.

Η κατάσταση επιδεινώνεται καθώς δεν λειτουργούν οι υπηρεσίες σεξουαλικής υγείας, εμποδίζοντας την πρόσβαση σε αντισύλληψη, ασφαλείς εκτρώσεις και θεραπείες για σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Οι σωρευτικές επιπτώσεις αυτών των προβλημάτων μπορεί να είναι καταστροφικές για τις γυναίκες σε εμπόλεμες ζώνες. Ακολούθως, επηρεάζονται τα παιδιά τους, οι οικογένειές τους και οι κοινότητές τους. Σύμφωνα με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, οι έγκυες γυναίκες πρέπει να προστατεύονται. Όμως αυτό συμβαίνει σπάνια, και είναι δύσκολο να κληθούν να λογοδοτήσουν οι δράστες εν καιρώ πολέμου.

Συνήθως η μόνη επιλογή που έχουν οι γυναίκες είναι να επιχειρήσουν να διαφύγουν από την εμπόλεμη ζώνη και να ζητήσουν καταφύγιο σε άλλες χώρες.

Κι εκείνες που μένουν πίσω; Η μόνη λύση βρίσκεται σε μια πολιτική διευθέτηση αναφορικά με το αίτιο της σύγκρουσης. Μόνο με την ειρήνη μπορούν να επανεκκινήσουν αποτελεσματικά οι υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας. Επιπρόσθετα, τα εμπόλεμα μέρη θα πρέπει να γνωρίζουν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, ώστε να αντιμετωπίζουν την υποκείμενη άγνοια.

Ωστόσο, όσο συνεχίζονται οι συγκρούσεις, είναι απαραίτητη η δυνατότητα πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη. Για τις έγκυες γυναίκες αυτό σημαίνει ένας ασφαλής χώρος για τοκετό, με ολοκληρωμένη μαιευτική και νεογνική φροντίδα σε περίπτωση επείγοντος περιστατικού.

Η έλλειψη προγεννητικής φροντίδας σημαίνει πως οι γυναίκες συχνά αντιμετωπίζουν ασθένειες σε προχωρημένο στάδιο, κι επιπλέον πάσχουν από αναιμία, υποσιτισμό και λοιμώξεις. Οι προκλήσεις μιας τόσο σύνθετης κλινικής εικόνας είναι εξίσου σοβαρές με εκείνες των συνθηκών. Οι κλινικές είναι αυτοσχέδιες, με προβλήματα ηλεκτροδότησης και περιορισμένο εξοπλισμό, και οι υγειονομικοί πρέπει να είναι δημιουργικοί κι ευπροσάρμοστοι.

Στηρίζονται κυρίως σε ανθεκτικό, χαμηλού κόστους υλικό, όπως αντιυπερτασικά, θειικό μαγνήσιο, μισοπροστόλη, αντιβιοτικά και συμπληρώματα σιδήρου. Αναισθητικά και αίμα για μεταγγίσεις είναι κρίσιμης σημασίας, όμως δεν είναι εύκολη η μεταφορά και η αποθήκευσή τους.

Επίσης είναι απαραίτητη μια λειτουργική χειρουργική αίθουσα. Παρόλο που οι περισσότερες εγχειρήσεις στο πεδίο της μάχης αφορούν τραυματισμούς, πολλές γυναίκες χρειάζονται καισαρική τομή ή τερματισμό έκτοπης κύησης. Σε περισσότερες από 18.000 επεμβάσεις που πραγματοποίησε σε εμπόλεμες περιοχές το προσωπικό των «Γιατρών Χωρίς Σύνορα» του Επιχειρησιακού Κέντρου που εδρεύει στις Βρυξέλες, το 21% ήταν καισαρικές τομές και το 6% άλλες γυναικολογικές και μαιευτικές επεμβάσεις.

Ο θάνατος εξαιτίας ένοπλων συγκρούσεων αποτελεί βασικό αίτιο μητρικής θνησιμότητας διεθνώς, όμως συχνά παραβλέπεται. Τόσο οι εκθέσεις σχετικά με τη μητρική θνησιμότητα σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και οι προασπιστές της μητρικής υγείας σπάνια αναφέρονται σε αυτό, πιθανόν επειδή δεν το θεωρούν πρόβλημα υγείας. Όμως το μέγεθος του ζητήματος είναι τέτοιο, που αυτό πρέπει να αλλάξει. Την ώρα που τα κλασικά αίτια μητρικής θνησιμότητας, όπως η αιμορραγία και η προεκλαμψία, μειώνονται, αυξάνεται η σχετική σημασία των έμμεσων αιτίων.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο η βία αποτελεί πλέον ένα από τα πιο συχνά αίτια μητρικής θνησιμότητας. Ωστόσο οι θάνατοι μειώθηκαν, χάρη σε μια εθνική εκστρατεία. Το ίδιο πρέπει να γίνει και με τους θανάτους σε εμπόλεμες περιοχές. Θα χρειαστεί δημοσιότητα και διεθνής στήριξη, όμως η άμεση δράση για την υγεία των γυναικών σε εμπόλεμες περιοχές είναι κρίσιμη.

________________________________________________________________________

ΠΗΓΗ: Άρθρο του ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ A. D. Akol, της γυναικολόγου των «Γιατρών Χωρίς Σύνορα» (Επιχειρησιακό Κέντρο Βρυξελλών) S. Caluwaerts, και του καθηγητή διεθνούς μητρικής υγειονομικής περίθαλψης στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ A. Weeks. https://www.bmj.com/content/353/bmj.i2037

https://edition.cnn.com/2022/03/15/opinions/pregnant-woman-ukraine-war-filipovic/index.html