Αντιμέτωποι με μια παγκόσμια κρίση, ό,τι και να συμβαίνει στον καθένα από μας, έχουμε να αντιμετωπίσουμε κάτι κοινό: Ο κόσμος άλλαξε και ακούμε το σύρσιμο της σελίδας που γυρίζει· δεν είμαστε, όμως, οι αναγνώστες, αλλά οι πρωταγωνιστές της ιστορίας.
Πολλοί από μας χρειαζόμαστε στήριξη για να αποκτήσουμε ψυχική αντοχή, έτσι ώστε να μπορέσουμε να διαχειριστούμε τις επώδυνες αλλαγές. Από νωρίς στην πρώτη γραμμή της μάχης, το Αιγινήτειο Νοσοκομείο στήνει την τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για τον κορονοϊό.
«Η γραμμή “στήθηκε” με τη διαδικασία του επείγοντος από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας της Α’ Πανεπιστημιακής Κλινικής του Αιγινήτειου Νοσοκομείου, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ*. Γρήγορα πλαισιώθηκε από το πανεπιστημιακό προσωπικό και το προσωπικό του νοσοκομείου, καθώς και από ειδικευόμενους ψυχιάτρους και νευρολόγους, μεταπτυχιακούς φοιτητές Ψυχολογίας και εξωτερικούς συνεργάτες. Στήθηκε “ερασιτεχνικά και παρορμητικά”, με κέφι και πολλή προθυμία για βοήθεια των συνανθρώπων μας κατά την επιδημία του κορονοϊού SARS-CoV-2, που προκαλεί τη λοίμωξη COVID-19, αμέσως μετά τις 10 Μαρτίου 2020, όταν οι ΗΠΑ άρχισαν να μπαίνουν στο “χορό” και η Ιταλία σε πολύ μεγάλη περιπέτεια, η οποία άρχισε να ηχεί τρομακτικά στη χώρα μας», μας λέει η Δώρα Σκαλή, ΕΔΙΠ Ψυχολογίας, Ιατρική ΕΚΠΑ -ψυχοθεραπεύτρια.
«Το πρώτο που σκεφτήκαμε όλοι, ως ειδικοί στον χώρο της ψυχικής υγείας, ήταν ότι οι άνθρωποι μπήκαν σε κάτι πρωτόγνωρο, φοβιστικό, χωρίς προηγούμενο, αιφνιδίως, χωρίς σαφές περίγραμμα (αρχή-μέση-τέλος). Μας “έπιασε” απροετοίμαστους, σαν “κεραυνός εν αιθρία”, συνθήκη που κινητοποιεί αρχέγονους φόβους και αγωνίες, μη διαχειρίσιμες τις περισσότερες φορές, λόγω του κατακλυσμιαίου χαρακτήρα τους. Συνθήκη που σε παλινδρομεί σε πρώιμα άγχη, που σου ”καταργεί” το σύστημα αμυνών με τις οποίες επιβιώνεις λειτουργικά στη ζωή σου.
»Επιπλέον, αμέσως φάνηκε ότι θα αλλάξει και ο τρόπος συναλλαγής και επικοινωνίας των ανθρώπων, πράγμα για το οποίο πάλι δεν υπήρχε προηγούμενο. Έτσι, με αυτά υπόψη μας οργανώσαμε τη γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, θεωρώντας ότι οι άνθρωποι θα χρειαστούν ψυχική στήριξη και γρήγορα.
»Στην αρχή βασιζόταν σε μια μόνο κεντρική τηλεφωνική γραμμή, το 2107297957, όπου η εξαιρετική συνάδελφος Ειρήνη Παπαθανασίου, πέντε ημέρες την εβδομάδα 10.00-20.00, σήκωνε το τηλέφωνο, έκανε ένα πρώτο “άκουσμα” του αιτήματος και έδινε στον καλούντα τα τηλέφωνα των συναδέλφων που ήταν σε βάρδια, ώστε να πάρει και να ζητήσει βοήθεια. Τα Σαββατοκύριακα την αντικαθιστούσαν εξίσου ικανοί και αποτελεσματικοί συνάδελφοι στο ίδιο ωράριο.
»Η αρχική πρόβλεψη ήταν εκτός της τηλεφωνικής στήριξης και στήριξη με τηλεδιάσκεψη με πέντε γραμμές skype. H τηλεδιάσκεψη λειτούργησε μόνο μια ημέρα, κατόπιν ετέθη θέμα ασφάλειας και προστασίας των προσωπικών δεδομένων των καλούντων και παρέμεινε μόνο η τηλεφωνική στήριξη.
»Οι βάρδιες στην τηλεφωνική γραμμή ήταν δίωρες. Οι συμμετέχοντες επαγγελματίες Υγείας περίπου 100 και όλο πλήθαιναν οι προσφορές για βάρδιες. Ο κάθε συνάδελφος συμμετείχε σε εθελοντική βάση – πέραν των όποιων ερευνητικών, διδακτικών, επαγγελματικών υποχρεώσεών του.
»Οι μέρες περνούσαν, η παγκόσμια πανδημία βρισκόταν σε εξέλιξη, οι ανάγκες μεγάλωναν. Από τις 4 Απριλίου 2020 η “ερασιτεχνική” γραμμή μας στο Αιγινήτειο μετατράπηκε σε πενταψήφιο νούμερο, το 10306, διευρύνθηκε και συστηματοποιήθηκε ως προς τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ως προς το ωράριο -σε 24ωρη βάση-, η βασική ομάδα που προϋπήρχε αυξήθηκε κατά πολύ και εμπλουτίσθηκε και από εργαζόμενους διαφόρων δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης από όλη την Ελλάδα, μέσω της ομοσπονδίας Αργώ υπάχθηκε στο υπουργείο Υγείας. Οι βάρδιες πια είναι σε εξάωρη βάση σε ένα 24ωρο.
Το πενταψήφιο νούμερο που καλεί ο συμπολίτης μας παραπέμπει σε πέντε γραμμές:
- Ψυχολογική υποστήριξη
- Ψυχιατρική υποστήριξη
- Παιδοψυχιατρικά θέματα
- Για εργαζόμενους στον χώρο της υγείας (εργασιακή εξουθένωση, αγωνίες εργαζόμενων)
- Κοινωνική υπηρεσία, κοινωνικοί λειτουργοί – διάφορα συναφή θέματα με κοινωνικές υπηρεσίες.
»Επειδή τα αιτήματα πια -σιγά σιγά- έχουν ποικιλία μεγάλη και αφορούν ψυχοκοινωνικά προβλήματα από όλη την επικράτεια, αναπτύσσονται παράλληλες δράσεις όπως η “Μένω στο σπίτι με βοήθεια”, που αφορά στην ψυχολογική στήριξη μοναχικών ατόμων, και η “Μειώνουμε το άγχος μαζί”. Η δεύτερη δράση αφορά την ανάληψη περιστατικών με άγχος/αγχώδεις διαταραχές, με προσφορά τεσσάρων τηλεφωνικών επαφών (διάρκειας 20-45 λεπτών) σε προκαθορισμένα ραντεβού ανά εβδομάδα. Στόχος των επαφών είναι η εκμάθηση δεξιοτήτων για τη διαχείριση του άγχους. Το πρόγραμμα δεν αναλαμβάνει άτομα με διαγνωσμένη ψύχωση, διπολική διαταραχή, υποτροπιάζουσα κατάθλιψη, ουσιοεξάρτηση, αυτοκτονικό ιδεασμό ή χρόνια παθολογικά νοσήματα που επηρεάζουν την λειτουργικότητα του ατόμου. Η καταληκτική ημερομηνία εισδοχής νέων περιστατικών είναι η 17/5/2020, ενώ, η αρχική δυνατότητα είναι για 25 άτομα. Η εποπτεία των θεραπευτικών παρεμβάσεων θα γίνεται από τον Φραγκίσκο Γονιδάκη.
Γραμμή βοήθειας μόνο για COVID-19;
«Αφορά μόνο στην πανδημία και τα συνακόλουθα συναισθήματα άγχους, αγωνίας, αβοηθητότητας, απελπισίας, στεναχώριας, φόβου κ.λπ. Φυσικά οι άνθρωποι στην πλειονότητά τους δεν είναι ενήμεροι για τα συναισθήματά τους. Τα συναισθήματα συνήθως προβάλλονται και σχηματοποιούνται επί ενός προβλήματος/περιεχομένου λόγου. Μόλις τους “φέρεις” όμως στο “εδώ και τώρα” -δηλαδή πούμε “εντάξει, αυτό όμως το πρόβλημα προϋπήρχε. Τώρα;”- οι άνθρωποι ανταποκρίνονταν και γίνονταν πρόθυμοι να συνδεθούν με το όποιο συναίσθημά τους (ανησυχία, στενάχωρη σκέψη) βρισκόταν πίσω από το περιεχόμενο που έφερναν αναφορικά με την πανδημία, και να το επεξεργαστούν. Οι άνθρωποι σε αυτό ήταν πρόθυμοι, αρκεί ο ακούων να το είχε αυτό ως σκέψη και κατεύθυνση και να τους ήταν βοηθητικός στο να “φτιάξει βήμα” κατάλληλο, ώστε να ενθαρρυνθούν να μιλήσουν και να ακουστούν με τρόπο βοηθητικό για αυτούς».
Πόσοι καλούν τη γραμμή;
«Αυτό ποικίλει· ανάλογα με τον καιρό που περνούσε, ανάλογα με το τι προηγείτο και τι ακολουθούσε: αργίες -όπως η 25η Μαρτίου (η πρώτη αργία που μείναμε μέσα χωρίς τις συνήθεις τελετουργίες)-, ενημέρωση Τσιόδρα, διεθνείς εξελίξεις για τον κορονοϊό, αναφορά σε εκπομπές της τηλεόρασης για την γραμμή κ.λπ. Συνήθως σε μια δίωρη βάρδια προλαβαίνεις να απαντήσεις πέντε έως επτά τηλεφωνήματα, μέσης διάρκειας 20′-25′. Οι βάρδιες κάλυπταν πέντε δίωρα καθημερινά.
»Η πλειοψηφία των καλούντων είναι γυναίκες, μέσης ηλικίας 50 ετών, έγγαμοι ή και άγαμοι, με ενήλικα παιδιά κατά πλειονότητα· ο ένας στους δύο καλούντες έχει ολοκληρώσει προπτυχιακές/μεταπτυχιακές σπουδές και εργάζεται στην παρούσα φάση.
»Σήμερα η γραμμή, λόγω των απαιτήσεων, έχει μετατραπεί στο 10306. Σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας, την ομοσπονδία Αργώ και την Κλίμακα, λειτουργούν πέντε γραμμές 24 ώρες το 24ωρο, επτά ημέρες την εβδομάδα, με περισσότερους από 200 ειδικούς ψυχικής υγείας και εξειδικευμένες υπηρεσίες.
Τι ζητάνε οι άνθρωποι
«Κυριαρχεί η αγχώδης συμπτωματολογία, αλλά και κάποια καταθλιπτικά συμπτώματα· για παράδειγμα, δυσκολία να χαλαρώσει κάποιος, διαρκής ανησυχία, ανησυχία για την υγεία, απελπισία, νευρικότητα, χαμηλά επίπεδα ενέργειας, κρίσεις πανικού.
»Βέβαια και αυτό ακολούθησε μια εξελικτική πορεία. Στην αρχή ήταν ο φόβος και η ανησυχία, η αγωνία για την αρρώστια: Θα αρρωστήσω; Πώς κολλάς; Θα πεθάνω; Είμαι ευπαθής ομάδα; Θα πεθάνουν οι γονείς μου; κ.λπ. Μετά εξελίχθηκε σε αγωνίες και ανησυχίες για τις συνθήκες εγκλεισμού: Τι είναι αυτό; Πότε θα τελειώσει; Θα τελειώσει; Πώς να βγω έξω; Να βγω; Κινδυνεύω; κ.λπ. Κατόπιν, η προσοχή στράφηκε σε πιο πραγματικά θέματα: τα σχολεία, οι δουλειές, η οικονομία κ.λπ., και οι άνθρωποι μετατοπίστηκαν από συναισθήματα αβοηθησίας και αγωνίες φροντίδας σε πιο πραγματικές και πρακτικές ανησυχίες».
Ψυχοθεραπεία από το τηλέφωνο;
«Κάνουμε γρήγορα μια “μίνι ανάλυση” πλαισίου του ανθρώπου που μας καλεί. Μαθαίνουμε το όνομά του, αναζητούμε με τις ερωτήσεις μας πηγές βοήθειας εντός του πλαισίου του (σπίτι, περίγυρος, πόλη, δομές βοηθείας κοντά του κ.λπ.). Στόχος, να τον βοηθήσουμε να ενεργοποιήσει ικανότητες και ό,τι λειτουργεί βοηθητικά για αυτόν γύρω του. Μαθαίνουμε τις συνήθειές του, με τι του άρεσε να ασχολείται, μαθαίνουμε για τον χώρο του και γύρω από αυτόν, υποδεικνύουμε τρόπους διαχείρισης του χρόνου, φτιάχνουμε μαζί πρόγραμμα, ενθαρρύνουμε τρόπους επικοινωνίας με τους οικείους, αποθαρρύνουμε ενημέρωση για τον κορονοϊό πέραν των βασικών.
»Τους ηρεμούμε. Προσπαθούμε να δουν στο “εδώ και τώρα” τις δυνατότητες που έχουν για να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Τους ενεργοποιούμε ώστε να “αναλάβουν” τον εαυτό τους, απομυθοποιούμε μύθους γύρω από τον κορονοϊό, αποκαθιστούμε την πληροφορία στις πραγματικές της διαστάσεις. Γινόμαστε μια “προσωρινή” γέφυρα ώστε να εμπεριέξουν τον τρομοκρατημένο εαυτό τους και να σταθούν με ενήλικο τρόπο μπροστά στους φόβους και στις αγωνίες τους. Φυσιολογικοποιούμε τον φόβο τους.
»Ενθαρρύνουμε τον εξυπηρετούμενο να ξανακαλέσει, αν μας το ζητήσει, αν νιώσει ότι το χρειάζεται και επιθυμεί να το πράξει, ενισχύοντας τον δεσμό με τη γραμμή και όχι με το πρόσωπό μας.
»Σχετικά με τη χρονική διάρκεια των τηλεφωνημάτων, είναι μια γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, δεν είναι γραμμή ψυχοθεραπείας, δηλαδή δεν θέλουμε να δημιουργηθεί ψευδαίσθηση “ψυχοθεραπευτικής σχέσης και δέσμευσης”. Χειριζόμαστε τον χρόνο με γνώμονα τη βασική αρχή της Ψυχοκοινωνικής Μέριμνας σε Κοινοτικό Πλαίσιο “Οι άνθρωποι να μην μας χρειάζονται το συντομότερο δυνατό”, και εδώ εμπίπτει και η αποδοχή της αρχής της πραγματικότητας και για αυτόν που καλεί και γι’ αυτόν που απαντάει: Είναι γραμμή στήριξης και αποφόρτισης συναισθημάτων που απορρέουν από τη συνθήκη της COVID-19, με όποιο περιεχόμενο και αν παρουσιάζεται αυτό – που, πιθανώς, ως περιεχόμενο προϋπήρχε».
Μοιραζόμαστε τον ίδιο ψυχικό κόσμο
«Οι άνθρωποι ίδιο ψυχικό κόσμο μοιραζόμαστε. Παρόμοιες αγωνίες και φόβους έχουμε, άλλης έντασης απλώς και άλλης επεξεργασίας. Δεν είναι ζήτημα “γνωριμίας”. Ακούς έναν άνθρωπο που έχει αγωνίες και ανησυχίες, που είναι φοβισμένος. Τι πιο φυσιολογικό από αυτό, στις παρούσες συνθήκες!
»Επίσης, μια τέτοια παροχή βοήθειας έχει σχέση με τις σπουδές μας και την εκπαίδευσή μας, και φυσικά με την εμπειρία μας στη διαχείριση ψυχικών καταστάσεων σε συνθήκες με ή χωρίς κρίση. Ο ειδικός στον χώρο της ψυχικής υγείας έχει την κατάλληλη εκπαίδευση για αυτό. Αυτό είναι το επάγγελμα εκείνου ασχολείται με προβλήματα ψυχικής ή και σωματικής υγείας που απορρέουν από τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων και αποτυπώνονται στη συμπεριφορά – ή και αντίστροφα, ζητήματα υγείας ή και συνθήκες ζωής που επηρεάζουν τον ψυχικό κόσμο των ανθρώπων. Απαιτείται όμως από την πλευρά του ειδικού υγείας η επίγνωση, η ενημερότητα για τον δικό του εαυτό και τον δικό του ψυχικό κόσμο, για τους πόθους του, τα πάθη του και τους καημούς του, για τις δικές του αγωνίες και ανησυχίες, ώστε να μην ταυτίζεται με τον καλούντα, να μην συγχωνεύεται με αυτόν, για να μπορεί να γίνεται μια “αρκετά καλή μητέρα”, σύμφωνα με τη ρήση του Γουΐνικοτ, ώστε να εμπνέει εμπιστοσύνη και καθησυχασμό, και ταυτόχρονα να μπορεί να διερευνά τις πηγές βοήθειας του καλούντος, να τις υποδεικνύει και να εισακούεται».
Συναίσθημα και δύναμη
«Πέρα από την οργάνωση και τον συντονισμό της γραμμής αυτής, στον ένα μήνα που λειτούργησε ήμουν ταυτόχρονα και σε πέντε δίωρες βάρδιες. Παρά τον αρχικό πανικό, οι άνθρωποι που μας έπαιρναν τηλέφωνο ή αυτοί με τους οποίους εγώ συνομίλησα, με εντυπωσίαζαν με το πώς είχαν πηγές ζωής και δύναμης που απλώς ή δεν τις είχαν σκεφτεί με αυτόν τον τρόπο, ή τις είχαν παραγνωρισμένες. Βγαίνοντας από το εγχείρημα αυτό, σκέφτομαι ότι έχω μεγαλύτερη πίστη και εμπιστοσύνη σε εμάς ως ψυχική υγεία, ψυχική αντοχή και ανθεκτικότητα.
»Επίσης, με εντυπωσίασε η ευγνωμοσύνη των ανθρώπων, ως ποιοτικό χαρακτηριστικό συμπεριφοράς. Ένα τους δίναμε, δέκα μας γύριζαν πίσω, με όρους ανθρώπινης συναλλαγής, σε αυτές τις συνθήκες, μεταξύ αγνώστων. Και οι υπόλοιποι συνάδελφοι στις βάρδιες το ίδιο επισήμαναν.»
Ένα μήνυμα για το τέλος
«Θα χρησιμοποιήσω ένα απόσπασμα από το ποίημα του Ελύτη [Στα χτήματα βαδίσαμε όλη μέρα…]
Εμείς τη λέμε τη ζωή την πιάνουμε απ’ τα χέρια
Κοιτάζουμε τα μάτια της που μας ξανακοιτάζουν
Κι αν είναι αυτό που μας μεθάει μαγνήτης, το γνωρίζουμε
Κι αν είναι αυτό που μας πονάει κακό, τόχουμε νιώσει
Εμείς τη λέμε τη ζωή, πηγαίνουμε μπροστά
Και χαιρετούμε τα πουλιά της που μισεύουνε
Είμαστε από καλή γενιά.»
* Η τηλεφωνική γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης υποστηρίχθηκε θερμά από τον Πρύτανη κ. Θάνο Δημόπουλο. Ήταν μια σκέψη της καθηγήτριας Ψυχιατρικής Μαρίνας Οικονόμου, που είχε προηγούμενη εμπειρία από τη Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη (λειτούργησε από το 2008 έως το 2014) και σταμάτησε ελλείψει χρηματοδότησης. Η γραμμή υποστηρίχθηκε από τον διευθυντή της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής Χαράλαμπο Παπαγεωργίου και πλαισιώθηκε και οργανώθηκε από τους Γιάννη Ζέρβα, Καθηγητής Ψυχιατρικής, Δώρα Σκαλή, ΕΔΙΠ Ψυχολογίας, Κωνσταντίνο Κοντοάγγελλο, Ψυχίατρο, Επιστημονικό συνεργάτη της Α’ Ψυχιατρικής κλινικής, Ειρήνη Παπαθανασίου, Κοινωνική Λειτουργό, και Νίκη Σαγιάννη, διοικητική υπάλληλο.
Επιμέλεια κειμένου: Μπέττυ Σαβούρδου
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος