Ζώντας στη σκιά της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας (Borderline personality disorder)

Με λένε Άλκηστη. Στα παιδικά μου χρόνια με κακοποίησαν σωματικά άνθρωποι που
προσπαθούσαν χωρίς επιτυχία να κάνουν το καλύτερα για να με μεγαλώσουν σωστά. Δεν φταίω εγώ για αυτό. Δεν τους κατηγορώ πια. Τα πράγματα με πειράζουν πιο πολύ από εσάς. Η αδικία, ο ανθρώπινος πόνος, η βαναυσότητα προς τα ζώα, ο θάνατος. Έχω μάθει να το αντέχω πια και να μην φέρομαι “περίεργα” όταν πονάω. Κάνω λάθη, πολλά λάθη και αυτό μου κοστίζει με τους ανθρώπους και το επάγγελμά μου. Μου κοστίζει όμως περισσότερο γιατί φοβάμαι ότι με το παραμικρό λάθος ό,τι έχω χτίσει στην ζωή μου θα καταρρεύσει. Τρέμω την ημέρα που όλοι οι άνθρωποι που είναι κοντά μου θα δουν την σκοτεινή πλευρά
του εαυτού μου και απλά θα το βάλουν στα πόδια. Έχω μάθει να αντέχω το φόβο μου και να μην ενδίδω. Να είμαι γενναία όταν οι φωνές μέσα μου λένε ότι είμαι άχρηστη και θα μείνω μόνη μου. Έχω μάθει να απολαμβάνω την αγάπη των άλλων και να προσπαθώ να πιστέψω ότι την αξίζω. Να αντέχω την μοναξιά και να μην την βλέπω σαν τιμωρία της αναξιότητάς μου. Ά! και πάνω από όλα. Έχω μάθει ότι δεν είμαι οριακή. Είμαι απλά η Άλκηστη.

Η Άλκηστη υποφέρει από Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας. Το ertnews.gr συνάντησε τον ψυχίατρο Φραγκίσκο Γονιδάκη, σε μια απόπειρα να γνωρίσουν οι αναγνώστες μια διαταραχή η οποία δεν είναι εύκολο να διαγνωσθεί, η συμπτωματολογία της αρχίζει να οργανώνεται στην εφηβεία και θεωρείται διαταραχή της νεαρής ενήλικης ζωής κυρίως των κοριτσιών.

Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα

-Κύριε Γονιδάκη τι είναι η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας;
Οι διαταραχές της προσωπικότητας είναι μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και “προκλητική” περιοχή της ψυχιατρικής καθώς δεν αποτελούν “νόσο” με την έννοια που ορίζεται στην ιατρική. Δεν αποτελούν δηλαδή μια ανισορροπία της λειτουργίας του οργανισμού με σαφές σημείο έναρξης και διακριτή συμπτωματολογία. Κατά προέκταση δεν υπόκειται και στο συνήθη για την ιατρική θεραπευτικό χειρισμό, δηλαδή τη χορήγηση ενός φαρμακευτικού σκευάσματος που θα ευοδώσει την αποκατάσταση της υγείας του ατόμου.

–Ποια είναι τα συμπτώματα τα οποία παρουσιάζει ένας άνθρωπος που υποφέρει από Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας ;
Η ΟΔΠ απασχολεί τους ειδικούς της ψυχικής υγείας εδώ και πολλές δεκαετίες με όλο και αυξανόμενη ένταση. Αν και τα διαγνωστικά κριτήρια για την διαταραχή καθορίστηκαν μόλις στις τελευταίες δεκαετίες η ύπαρξή της ήταν “γνωστή” με άλλες ονομασίες όπως “ψευδονευρωσική σχιζοφρένεια” που μάλλον δημιουργούσαν σύγχυση στους ειδικούς καθώς η συμπτωματολογία της φαινόταν να “δανείζεται” στοιχεία και από τις νευρώσεις και από τις ψυχώσεις.

Ακόμα και σήμερα τα δύο ταξινομητικά συστήματα παρουσιάζουν κάποιες αποκλίσεις στον ορισμό της καθώς το DSM-V περιγράφει μία ενιαία μορφή της διαταραχής, ενώ το ICD-10 περιγράφει δύο μορφές, μία που χαρακτηρίζεται από εκρηκτικές και παρορμητικές συμπεριφορές και μία που χαρακτηρίζεται περισσότερο από καταθλιπτικά και ενοχικά συναισθήματα καθώς και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.

  Συμπτώματα χαρακτηριστικά οριακής προσωπικότητας:

1. 1. Αγωνιώδεις προσπάθειες να αποφύγει πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη, 
2. 2. Μοτίβο ασταθών και έντονων διαπροσωπικών σχέσεων οι οποίες χαρακτηρίζονται από εναλλαγές μεταξύ της ακραίας εξιδανίκευσης και της υποτίμησης, 
3. 3. Διαταραχή ταυτότητας: αξιοσημείωτη και επιμόνως ασταθής εικόνα του εαυτού ή αίσθηση του εαυτού,
4. 4.Παρορμητικότητα σε δύο τουλάχιστον τομείς η οποία θα μπορούσε να είναι αυτο-καταστροφική (π.χ. κατανάλωση, σεξ, χρήση ουσιών, ριψοκίνδυνη οδήγηση, υπερφαγία), 
5. 5. Επαναλαμβανόμενη αυτοκτονική συμπεριφορά, κινήσεις ή απειλές, ή αυτοτραυματική συμπεριφορά,
6. 6. Αστάθεια συναισθήματος λόγω εκσεσημασμένης ανταπόκρισης του συναισθήματος, (π.χ. έντονα επεισόδια δυσφορίας, ευερεθιστότητα, ή άγχος τα οποία διαρκούν λίγες ώρες και μόνο σπάνια περισσότερο από μερικές μέρες),
7. 7. Χρόνιο αίσθημα κενού,
8. 8. Ανάρμοστος, έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού (π.χ. συχνές εκδηλώσεις θυμού, συνεχής θυμός, επαναλαμβανόμενοι τσακωμοί με σωματική βία),
9. 9. Παροδικός, σχετιζόμενος με το στρες παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρή συμπτωματολογία αποσύνδεσης .     

Παρατηρώντας κανείς τα διαγνωστικά κριτήρια γίνεται εμφανές ότι ένα άτομο για να διαγνωστεί με ΟΔΠ πρέπει να έχει 5 από τα εννέα συμπτώματα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε περισσότερους από 100 συνδυασμούς συμπτωμάτων που δημιουργούν μια τεράστια ποικιλομορφία κλινικής εικόνας· από την απομονωμένη νέα που είναι κλεισμένη στο δωμάτιο της και αυτοτραυματίζεται γιατί δεν αντέχει το κενό που βιώνει, έως τον μονίμως θυμωμένο άντρα, ο οποίος χρειάζεται να καταναλώνει καθημερινά μια σειρά από ψυχοδραστικές ουσίες για να μπορεί να είναι κοντά σε αυτούς που αγαπάει. Να είναι κοντά σ’ αυτούς που δεν μπορεί να πιστέψει στη δική τους αγάπη με αποτέλεσμα με τη συμπεριφορά του να επιβεβαιώνει τελικά την προφητεία της εγκατάλειψής του.

Ανεξάρτητα λοιπόν από τις επιμέρους διαφορές στη διάγνωση και την ταξινόμηση της ΟΔΠ, ο κλινικός καλείται να συνδράμει θεραπευτικά μια ομάδα νέων ανθρώπων που βιώνουν καθημερινά συναισθήματα βαθιάς οδύνης και απελπισίας σε τέτοια ένταση που ωθούνται για να τα κατευνάσουν σε μία σειρά από παθολογικές συμπεριφορές όπως είναι η κατάχρηση αλκοόλ, φαρμάκων και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών, οι αυτοτραυματισμοί και τα υπερφαγικά επεισόδια. Δυστυχώς σε ορισμένες περιπτώσεις η συναισθηματική δυσφορία των πασχόντων είναι τόσο ανυπόφορη που ο θάνατος γίνεται για αυτούς η ύστατη προσπάθεια λύτρωσης, με αποτέλεσμα ένα σημαντικό ποσοστό των πασχόντων να κάνει απόπειρα αυτοκτονίας ή και τελικά να αφαιρεί τη ζωή του.

-Είναι η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας ένα βήμα πριν την σχιζοφρένεια;
Όχι δεν είναι. Αν και πολλοί πάσχοντες από ΟΔΠ μπορεί να εμφανίζουν παροδικά ψυχωσικά συμπτώματα δεν έχουμε ενδείξεις ότι οι πάσχοντες από ΟΔΠ έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να νοσήσουν και από σχιζοφρένεια.

–Υπάρχει βιολογικό υπόβαθρο ή πυροδοτείται από ένα δύσκολο περιβάλλον, δύσκολα παιδικά χρόνια ή ένα τραυματικό γεγονός;

Στην ΟΔΠ είναι σημαντική η ρύθμιση του συναισθήματος, η οποία επηρεάζεται τόσο από προδιαθεσικούς βιολογικούς παράγοντες όσο και από περιβαλλοντικούς ενισχυτικούς μηχανισμούς. Η απορρύθμιση του συναισθήματος αποδίδεται στο συνδυασμό δύο παραγόντων:

• Την αυξημένη συναισθηματική ευαλωτότητα του ασθενή που είναι πιθανόν να έχει περισσότερο βιολογικό χαρακτήρα και να σχετίζεται με τα γενετικούς παράγοντες. Με τον όρο συναισθηματική ευαλωτότητα εννοούμε ότι το άτομο παρουσιάζει υψηλή ευαισθησία στα ερεθίσματα, υψηλή συναισθηματική απαντητικότητα και αργή επιστροφή στην κατάσταση ηρεμίας. Αν χρησιμοποιήσουμε ένα μη ψυχολογικό παράδειγμα από τη σωματική σφαίρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι για να πονέσω δεν χρειάζεται κάποιος να με χτυπήσει αρκεί να με ακουμπήσει (υψηλή ευαισθησία στα ερεθίσματα), ο πόνος που θα νιώσω θα είναι πολύ έντονος (υψηλή συναισθηματική απαντητικότητα ) και τέλος για να ηρεμήσω και να σταματήσω να πονάω θα περάσει πάρα πολύ ώρα (αργή επιστροφή στην κατάσταση ηρεμίας).
• Τη σημαντική δυσκολία στην ρύθμιση των συναισθημάτων που σχετίζεται περισσότερο με το απαξιωτικό περιβάλλον. Με το όρο δυσκολία στην ρύθμιση του συναισθήματος εννοούμε ότι το άτομο παρουσιάζει δυσκολία στην παρατήρηση και περιγραφή του τι ακριβώς νιώθει, έντονη αποφυγή των δυσάρεστων ερεθισμάτων ή αδυναμία να αποσπαστεί η προσοχή του από τα δυσάρεστα συναισθήματα. Στο παράδειγμα που δώσαμε παραπάνω θα μπορούσαμε να πούμε ότι αν πονέσω δεν μπορώ να καταλάβω από που έρχεται ο πόνος (δυσκολία στην παρατήρηση και περιγραφή των συναισθημάτων), προσπαθώ να αποφύγω οποιοδήποτε άγγιγμα άλλου ανθρώπου και για να το πετύχω αυτό κρατάω μεγάλη απόσταση από όποιον προσπαθεί να με πλησιάσει (έντονη αποφυγή των δυσάρεστων ερεθισμάτων) και τέλος το μυαλό μου είναι συνέχεια στο σώμα μου που πονάει χωρίς να μπορώ να προσέξω το δρόμο την ώρα που οδηγώ ή μια συζήτηση που με αφορά (αδυναμία να αποσπαστεί η προσοχή του ατόμου από τα δυσάρεστα συναισθήματα).

-Πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε έναν «δύσκολο» χαρακτήρα από έναν άνθρωπο ο οποίος είναι οριακός;

Όταν πάσχει κανείς από διαταραχή προσωπικότητας διαταράσσεται συνολικά η λειτουργικότητα του σε πολλούς τομείς όπως είναι η κοινωνική, επαγγελματική, προσωπική και οικογενειακή ζωή. Είναι δηλαδή μεγαλύτερη η δυσλειτουργία του ατόμου από να είναι κανείς δύσκολος άνθρωπος.

-Σκέφτομαι τους εφήβους.  Σ΄ αυτό το διάστημα που καμιά φορά τα παιδιά μέχρι να γίνουν ενήλικοι παρουσιάζουν ακραίες συμπεριφορές. Πώς διακρίνεται εάν το παιδί είναι οριακό και τι χρειάζεται να κάνουν οι γονείς;

Όπως προαναφέρθηκε έχει υπάρξει μεγάλη συζήτηση σχετικά με την διάγνωση της ΟΔΠ στους εφήβους, καθώς δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως ψυχολογικά, ωστόσο τα τελευταία χρόνια υπάρχει περισσότερη υποστήριξη για την ύπαρξη ΟΔΠ ή αρκετών στοιχείων αυτής της διαταραχής σε εφήβους. Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ο αριθμός των εφήβων που αναζητούν βοήθεια σε δομές ψυχικής υγείας εξαιτίας της δυσκολίας ρύθμισης του συναισθήματος με αποτέλεσμα ο έφηβος να βιώνει επώδυνo συναισθηματικό κενό, να εκφράζει συνεχή αυτοκτονικό ιδεασμό και να προβαίνει σε συμπεριφορές αυτοτραυματισμών και αποπειρών αυτοκτονίας. Δεδομένης λοιπόν της φύσης των συμπτωμάτων και των δυσκολιών που εμφανίζουν, πολλοί έχουν αρχίσει να συμφωνούν ότι στην εφηβεία μπορεί να  αρχίζει να οργανώνεται η συμπτωματολογία της ΟΔΠ.

-Θεραπεύεται η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας ή ο άνθρωπος που υποφέρει μαθαίνει να τη διαχειρίζεται; Χρειάζονται φάρμακα;

Το χαρακτηριστικό της ΟΔΠ έναντι των υπολοίπων διαταραχών προσωπικότητας είναι ότι και αυτό-περιορίζεται με το πέρασμα των ετών αλλά και ότι η ψυχοθεραπεία είναι αποτελεσματική έτσι ώστε 60% των ασθενών παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση. Το παραπάνω έχει οδηγήσει να θεωρείται η ΟΔΠ ως μια διαταραχή της εφηβείας και της νεαράς ενήλικης ζωής (κυρίως των κοριτσιών). Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πάσχοντες που υποφέρουν από τα συμπτώματα της ΟΔΠ για μεγάλο μέρος της ζωής τους Η φαρμακευτική αγωγή είναι υποβοηθητική και η ψυχοθεραπεία είναι η κύρια μέθοδος θεραπευτικής παρέμβασης.

-Υπάρχουν θεραπευτές που ειδικεύονται στη θεραπεία της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας και πόσο σημαντική είναι η σχέση θεραπευτή- θεραπεύομενου στη συγκεκριμένη διαταραχή;
Ναι υπάρχουν και θεραπευτές που ειδικεύονται και ειδικές θεραπείες. Στην Ελλάδα υπάρχει η Διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία, η θεραπεία σχημάτων και η ψυχοδυναμική θεραπεία εστιασμένη στην μεταβίβαση Η θεραπευτική σχέση είναι πολύ σημαντική λόγω και του στίγματος που υπάρχει για την ΟΔΠ.

*Η ιστορία της Άλκηστης είναι απόσπασμα από το βιβλίο “Μιλώντας για την Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας” των Φραγκίσκος Γονιδάκης και συνεργάτες. Ιατρικές Εκδόσεις ΒΗΤΑ.