Συνεχής δράση από το 1923: Παμμικρασιατικός Σύνδεσμος Πατρών & Περιχώρων (φωτορεπορτάζ)

Ζωντανό κύτταρο για την Πάτρα και την ευρύτερη περιοχή της Αχαΐας αποτελεί ο Παμμικρασιατικός Σύνδεσμος Πατρών και Περιχώρων, που έχει έδρα την περιοχή των προσφυγικών της Πάτρας. Εκτός των πολλών τμημάτων που λειτουργεί ο Σύνδεσμος, διαθέτει ένα σημαντικό Μουσείο το οποίο επισκεφτήκαμε και σας παρουσιάζουμε τα εκθέματά του, ενώ η πρόεδρος του συνδέσμου Χριστίνα Κονδάκη μας έδωσε χρήσιμες πληροφορίες για την ιστορία και τη δράση του συλλόγου.

• Πότε ιδρύθηκε ο σύνδεσμος και ποιες ανάγκες ήρθε να καλύψει;

-Ο Παμμικρασιατικός Σύνδεσμος Πατρών και Περιχώρων ιδρύθηκε το 1923, από τους πρώτους πρόσφυγες που ήρθαν στην Πάτρα μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Πρόχειρα, εγκαταστάθηκαν στον Καταυλισμό Καρανικολού. Οι συνθήκες ήταν άσχημες, αφού έλλειπαν και οι πιο στοιχειώδεις υλικές ανέσεις. Ενδεικτικά, εκατοντάδες βρίσκονταν στοιβαγμένοι, ακόμη και εσώρουχα άλλαζαν καλυπτόμενοι με σεντόνια. Οι ασθένειες, η κακή διατροφή και η θλίψη του ξεριζωμού είναι η καθημερινότητα.

Σε αυτές τις συνθήκες, μέσα σε λίγους μόνο μήνες, δρομολογήθηκε η πρώτη προσπάθεια για προσφυγικό σωματείο, τον Παμμικρασιατικό. Ο Σύνδεσμος εκπροσωπούσε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Πρόταξε εξ’ αρχής την ενότητα όλων των προσφύγων. Πρόταξε ακόμη και την ενότητα με τους ντόπιους κατοίκους. Αυτό δεν ήταν πάντα ο κανόνας, αφού πολλά ανά την Ελλάδα προσφυγικά σωματεία εκπροσωπούσαν πρόσφυγες μόνο από μία συγκεκριμένη περιοχή.
Ο Παμικρασιατικός έθεσε στόχο του τα συμφέροντα όλης της περιοχής, τη μορφωτική και πολιτιστική πρόοδο και τη βελτίωση των συνθηκών σε τομείς, όπως οι κοινωνικές παροχές, η υγεία, η παιδεία, η ψυχαγωγία κ.ά.
Ο Παμμικρασιατικός γίνεται από την ίδρυσή του και έπειτα η πρωτοπορία όλων των προσφύγων:
Μάχεται με υπομνήματα και παραστάσεις αρχίζουν να σχεδιάζονται τα πρώτα σπίτια. Έτσι, το 1926 αρχίζει η κατασκευή του Α’, Β’ και Γ’ προσφυγικού συνοικισμού και το 1928 στεγάζονται οι πιο πολλοί σε χτισμένα σπίτια που ήταν 16 έως 40 τετραγωνικά. Στα σπίτια αυτά ζούσαν 2 και 3 οικογένειες.
Φροντίζει για την ίδρυση τμήματος εύρεσης εργασίας ‘’δια τους ενταύθα και εν τη περιφέρεια πρόσφυγας’’. Μεταλαμπαδεύει τον πολιτισμό του μικρασιατικού και ποντιακού ελληνισμού στην πόλη μας. Δραστηριοποιούνται πρόσφυγες επιστήμονες και διανοούμενοι, ιδρύονται προσφυγικά αθλητικά σωματεία (μόνο μεταξύ 1928-1932 ιδρύονται ΑΕΚ, Άρης, Θύελλα και Ολυμπιακός), σημειώνονται διακρίσεις στο ποδόσφαιρο, την κολύμβηση, την άρση βαρών, το μποξ και την πάλη. Ποδοσφαιριστής του «Ολυμπιακού Πατρών» ήταν ο Ν. Πολυκράτης ο κατοπινός θρύλος καπετάν Νικήτας.

• Ποια ήταν η κατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Πάτρα;
• Ποιες ήταν οι δυσκολίες στα πρώτα χρόνια ζωής του συνδέσμου έως το Β Παγκόσμιο Πόλεμο;

-Στην Πάτρα, στο Ρίο, και στον Απιδεώνα εγκαταστάθηκαν 7.500 πρόσφυγες και αρκετές χιλιάδες ακόμα στο Αίγιο. Οι πρόσφυγες που έφτασαν στη Πάτρα, κατάγονταν κυρίως από τη Σμύρνη, από τον Πόντο, από την Κύζικο, από τον Πάνορμο και από την Κωνσταντινούπολη. Κυνηγημένοι από τις πατρίδες τους δεν είχαν πάρει μαζί τους παρά μόνο ελάχιστα πράγματα, γεγονός που μαζί με τη κρατική αστοργία, οδήγησε στην οικονομική τους εξαθλίωση και στην εργασιακή τους εκμετάλλευση.

Σχετικές μαρτυρίες αναφέρουν πως πολλοί πρόσφυγες αναγκάζονταν να εργάζονται στα ξυλουργία και στα σταφιδεργοστάσια της Πάτρας από 12 έως 14 ώρες με ημερήσια αμοιβή μόλις 15 δραχμές και χωρίς καμιά ασφάλεια.
Οι προσφυγοπούλες δούλευαν με εξευτελιστικά μεροκάματα σε υφαντουργία –ενώ ορισμένες αναγκάζονταν να δουλεύουν επιπλέον στα σπίτια των εργοστασιαρχών ως υπηρέτριες εντελώς δωρεάν.

 Η αξιοποίηση των προσφύγων ως φθηνό εργατικό δυναμικό, έφερε τον εκβιασμό των εργατών της πόλης. Οι εργοδότες μείωναν τις αμοιβές και τα δικαιώματά τους. Στο εργατικό κέντρο δημιουργήθηκαν δυο τάσεις.
Η μία ζητούσε την αποπομπή των προσφύγων υποστηρίζοντας πως ρίχνουν τα μεροκάματα και κουβαλάνε αρρώστιες.
Η άλλη που ήταν πλειοψηφούσα, ζητούσε τη παύση της εκμετάλλευσης τους, τις ίδιες αμοιβές και δικαιώματα. Με την πρόοδο του χρόνου, οι πρόσφυγες εργαζόμενοι, εντάχθηκαν στις γραμμές του εργατικού κινήματος, συμμετείχαν στους αγώνες ενάντια στην εκμετάλλευση δίνοντας ακόμα και την ζωή τους.
Στις δυσκολίες των πρώτων ετών προστίθεται και το γεγονός πως οι πρόσφυγες που είχαν χάσει τις περιουσίες τους στη Μ. Ασία, πήραν για αυτές ομολογίες προσφυγικού δανείου ασήμαντης αξίας.
Επιπλέον σκόπελος στην ομαλή εγκατάσταση των προσφύγων αποτελούσε και η εχθρική στάση μιας μερίδας «εθνικοφρόνων γηγενών», πολιτικών παραγόντων και ένα τμήμα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, παρότι οι πρόσφυγες έχτισαν τον ναό της Αγίας Φωτεινής, στη περιοχή των Προσφυγικών, προς ανάμνηση του ομώνυμου ναού της Σμύρνης (π.χ. οι καλόγεροι του Γεροκομείου βλ. Εφημερίδα «Νεολόγος» [φ.28/05/1925]). Στις δυσκολίες των πρώτων ετών προστίθεται και το γεγονός πως οι πρόσφυγες που είχαν χάσει τις περιουσίες τους στη Μ. Ασία, πήραν για αυτές ομολογίες προσφυγικού δανείου ασήμαντης αξίας.
Επιπλέον σκόπελος στην ομαλή εγκατάσταση των προσφύγων αποτελούσε και η στάση μιας μερίδας «εθνικοφρόνων γηγενών» καθώς και ένα κομμάτι του κλήρου (π.χ. οι καλόγεροι του Γεροκομείου βλ. Εφημερίδα «Νεολόγος» [φ.28/05/1925]) που τους περιφρονούσαν, τους στιγμάτιζαν ως «τουρκόσπορους», «τουρκική λαίλαπα» ακόμα και κλέφτες τους έλεγαν και απαιτούσαν το εξαγνισμό της χώρας από τη παρουσία τους.
Η δυναμικότητα ωστόσο των προσφύγων τους επέτρεψε να περάσουν σχετικά γρήγορα τις μεγάλες αντιξοότητες και να δώσουν ζωή στη συνέχεια οι ίδιοι στην Πάτρα με την άμεση συμμετοχή τους στις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές της δραστηριότητες.

• Ποια είναι η σχέση του συνδέσμου με το Μπλόκο των Προσφυγικών;
• Ποια είναι η δράση του συλλόγου από το τέλος το Β Παγκ. Πολέμου έως σήμερα;

-Κορυφαία στιγμή της προσφοράς των προσφύγων ενάντια στους γερμανοφασίστες αποτελεί το Μπλόκο των Προσφυγικών το οποίο χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς και που ο «Παμμικρασιατικός Σύνδεσμο Πατρών και Περίχωρων» δεν λησμονεί να τιμά κάθε χρόνο.
Αυτό το γεγονός, όπως και κάθε τέτοιο γεγονός έχει το ιστορικό και κοινωνικό του υπόβαθρό.
Οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας συμμετέχουν από τον Μεσοπόλεμο σε όλες τις υποθέσεις της εργατικής τάξης της Ελλάδος:
Tο 1935, στην πανεργατική απεργία στη Πάτρα σκοτώνεται ο 17χρονος πρόσφυγας οικοδόμος Σταύρος Νησίδης (Εφ. Νεολόγος, φ.11/09/1935).
Το 1937, παρ’ όλες τις συστηματικές διώξεις, τις οποίες εξαπολύει η Ασφάλεια, δρουν παράνομα στη περιοχή των Προσφυγικών δύο από τους πυρήνες του ΚΚΕ με επικεφαλείς τους Κυρ. Αλατσατιανό και Ελευθ. Πουλίδη.
Το 1940, στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο πρόσφυγες στρατεύονται. Ο Ν. Πολυκράτης και άλλοι πρόσφυγες της Πάτρας τιμούνται για τα ανδραγαθήματα τους (Εφ. Νεολόγος, φ.11/02/1941).

Το διάστημα 1940-1944, πρόσφυγες βγήκανε στα βουνά, παίρνοντας μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Κυνηγούν Ιταλούς και Γερμανούς, ανατινάζουν γέφυρες, σιδηροδρομικές γραμμές, προξενούν κάθε είδους φθορές στον εχθρό, οργανώνουν σαμποτάζ. Άλλα πάλι προσφυγόπουλα στήθηκαν στον τοίχο για την πατρίδα και τη λευτεριά. Οι προσφυγοπούλες βοηθάν στις δουλειές που άφησαν πίσω οι άντρες, ανέλαβαν τις οικογένειες, μάζευαν τρόφιμα για τους φαντάρους, πλέκουνε εργόχειρα. Άλλες βοηθούν σα νοσοκόμες, επισκέπτονται φυλακισμένους, οργανώνουν την αλληλεγγύη. Τα Προσφυγικά ήταν στο κέντρο της αντίστασης με πρωτοπαλίκαρο τον Νίκο Πολυκράτη, γνωστός ως καπετάν Νικήτας, ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού.
Η τρομοκρατία των Γερμανών κατακτητών απλώνονταν φυσικά σε όλους τους κατοίκους της πόλης και περισσότερο σε όσους αντιστέκονται στην Κατοχή. Παράλληλα, η Αστυνομική Διεύθυνση Πάτρας κρατά αναλυτική κατάσταση προσφύγων οι οποίοι συμμετέχουν στον Ελλάς, όπως συνέβη και αργότερα και με τον Δ.Σ.Ε..
Στις 27 Οκτωβρίου 1943, οι Γερμανοί πραγματοποίησαν μεγάλης έκτασης επιδρομή στη περιοχή, το λεγόμενο Μπλόκο, ύστερα από πληροφορία που είχε δώσει η τοπική ελληνική Ειδική Ασφάλεια, σύμφωνα με την οποία στο συνοικισμό των Προσφυγικών υπήρχαν από αντιστασιακούς πολλά όπλα και πολεμοφόδια.
Οι Ναζί χρησιμοποιώντας μηχανοκίνητα μέσα περικύκλωσαν το συνοικισμό και στη συνέχεια άρχισαν τους εκφοβιστικούς πυροβολισμούς, από τους οποίους σκοτώθηκε η 8χρονη Παναγιώτα Μαρινέλλη, τις έρευνες σε σπίτια και τη διενέργεια συλλήψεων σε μεγάλη κλίμακα.
Συγκέντρωσαν γύρω στους 2.500 άνδρες σε διάφορα σημεία της συνοικίας και με βάση τις σχετικές υποδείξεις Ελλήνων συνεργατών τους, ιδεολογικών προγόνων των σημερινών φασιστών της Χρυσής Αυγής και άλλων ακροδεξιών οργανώσεων, υπέδειξαν πάνω από 200 άτομα που οδηγήθηκαν τελικά στις φύλακες του Λυμπερόπουλου.
Ανάμεσα τους ήταν και μερικοί Ιταλοί, που τους έκρυβαν οι κάτοικοι της περιοχής με ρίσκο την ίδια τους τη ζωή.
Αρκετοί από τους συλληφθέντες μπόρεσαν να δραπετεύσουν με τη βοήθεια των οργανώσεων του ΕΑΜ.
Όσοι δεν τα κατάφεραν στάλθηκαν από τους κατακτητές στα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ 63 (έχουν διασωθεί τα ονόματα των 51) εκτελέστηκαν 3 μήνες (4/12/1943) μετά το Μπλόκο στη μάντρα των φυλακών. Ήταν κυρίως νέοι που στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν δραστήρια μέλη της ΕΠΟΝ, μεταξύ τους και δύο παιδιά 14 και 15 ετών.
Τα χρόνια πέρασαν, οι πρόσφυγες της Πάτρα, ρίζωσαν στη καινούργια τους πατρίδα παρ’ όλες τις δυσκολίες.
Έσμιξαν με τα όνειρα και τις αγωνίες της Πάτρας, προσέφεραν ταυτόχρονα το δώρο του θαυμαστού μικρασιατικού πολιτισμού και της ηρωικής στάσης ζωής τους. Οι θυσίες, το έργο και το όραμά τους, είναι για μας παράδειγμα, παρακαταθήκη, έμπνευση και καθοδηγητής. Μένει πάντα στη σκέψη μας ότι παρόλες τις δυσκολίες, τα πισωγυρίσματα και τις μη ευνοϊκές συνθήκες, όταν αγωνίζεσαι για το ανθρώπινο, το δίκαιο, την πολιτιστική κληρονομιά, την ελευθερία και το λαϊκό συμφέρον, πάντα ανοίγονται νικηφόροι δρόμοι. • Πόσα και ποια τμήματα λειτουργεί;

-Ο Σύνδεσμος μας προσφέρει, όλα αυτά τα χρόνια, σημαντικό κοινωνικό και πολιτιστικό έργο στην ευρύτερη περιοχή. Ιδιαίτερο γνώρισμά του είναι η εκπροσώπηση των προσφύγων της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Θράκης στην πόλη μας.
Η έδρα του Συνδέσμου βρίσκεται στο ‘’Σπίτι του Πολιτισμού’’ στην οδό Φωκαίας 26, στα Προσφυγικά της Πάτρας.
Ο Παμμικρασιατικός προσπαθεί να αναπτύξει το λαϊκό πολιτισμό, να προβάλει και να βοηθήσει στη διάδοση των παραδόσεων, των ηθών και των εθίμων, των μουσικών δημιουργιών και των χορών της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Θράκης, των Πατρίδων μας.
Αναδεικνύουμε το λαϊκό πολιτισμό και τις αξίες του, ενώνουμε τις προσπάθειες μας, με τις ανάγκες και τις ανησυχίες του λαού μας, τους αγώνες και τις διεκδικήσεις του.
Ο Σύνδεσμος έχει αναπτύξει δραστηριότητες, που σκοπό έχουν τη δημιουργική απασχόληση των κατοίκων της περιοχής και όχι μόνο. Λειτουργούν τα εξής τμήματα:
Παραδοσιακών χορών, Καππαδοκίας-Μ. Ασίας, Πόντου, Φωτογραφίας, Γυμναστικής, Yoga, Λάτιν και Αργεντίνικου Τάνγκο, ενώ και για τα παιδιά υπάρχουν Παραδοσιακοί χοροί, Θεατρικό εργαστήρι και hip-hop. • Έχει εκθεσιακό χώρο – Μουσείο και τι είδους εκθέματα φιλοξενεί (θα χρειαστούμε και μερικές φωτο από αυτά)

-Στις εγκαταστάσεις του Συνδέσμου υπάρχει και λειτουργεί το Μουσείο Μικρασιάτικης Μνήμης το οποίο χωρίζεται σε 3 κύριες ενότητες:
1)Την φωτογραφική έκθεση
2)Την προσέγγιση της Μ. Ασίας μέσα από χάρτες
3)Την προσφυγική κατοικία και την εγκατάσταση στη Πάτρα.
Αρχικά ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή μέσω της φωτογραφικής έκθεσης με τις Αλησμόνητες Πατρίδες, τη καταστροφή, την Έξοδο και την εγκατάσταση στη Πάτρα. Μέσα από το φωτογραφικό υλικό παρουσιάζεται η ζωή και η δράση των Ελλήνων της Μ. Ασίας. Παρουσιάζονται στοιχεία για τη Μικρασιατική καταστροφή. Τέλος, παρουσιάζεται η βίαιη έξοδος και η εγκατάσταση στην Ελλάδα των πάνω από 2.000.000 προσφύγων που διέσχισαν κατά τη μία την άλλη κατεύθυνση τα σύνορα που χωρίζουν Τουρκία και Ελλάδα.
 Η 2η ενότητα παρέχει στον επισκέπτη πλήθος στοιχείων μέσα από χάρτες, που αποτυπώνουν τοποθεσίες γεωγραφικές, αλλά και στοιχεία με διωγμούς που υπέστησαν και την κοινωνική ζωή των προσφύγων.
Τέλος η 3η ενότητα αποτυπώνει την εγκατάσταση των προσφύγων στη Πάτρα, την προσφυγική κατοικία, τις συνοικίες και τη κατασκευή τους. • Πως σκοπεύει να κινηθεί ο σύνδεσμος την τρέχουσα περίοδο που συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή;

-Για την επετειακή διετία 2022-23, καθώς το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση του συλλόγου, το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου, οι καθηγητές και τα τμήματά του, σε συνεργασία και με άλλους φορείς σχεδιάζουν ένα πολύμορφο πολιτιστικό πρόγραμμα με χορευτικά, μουσικά και θεατρικά δρώμενα. Θα προσπαθήσουμε να αναβιώσουμε ήθη και έθιμα Μικρασιάτικα, όπως το έθιμο το Αι-Γιάννη του Κλήδωνα και το Κεσκέκι. Θα είναι εκδηλώσεις που θα πραγματοποιηθούν κυρίως στην πλ.Ελευθερίας, αλλά και μέσα στις αυλές των συνοικισμών, όπως κάνανε και οι παλαιότερες γενιές προσφύγων.
Ταυτόχρονα, θα πραγματοποιούνται και οργανωμένες ξεναγήσεις στο Μουσείο του συλλόγου.

Καλούμε, εν όψη των 100 χρόνων από την Μικρασιατική καταστροφή και τα 100 χρόνια από την ίδρυση του συλλόγου μας το 2023, όσους έχουν κειμήλια, λαογραφικό υλικό, λειτουργικά αντικείμενα, επίσημα έγγραφα, σπάνιες εκδόσεις βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών, παραδοσιακά ενδύματα, είδη αστικής οικοσκευής, μουσικά όργανα, παραδοσιακές συνταγές, να τα φέρουν στο Σύνδεσμο και συνεργασία όλοι μαζί να καταστήσουμε το Μουσείο Μικρασιατικής Μνήμης ένα σημαντικό κέντρο Παιδείας και Πολιτισμού.

ΠΑΤΡΑ ΡΗΓΙΣΣΑ
(ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ)
Πάτρα στον κόρφο σου έκρυψες το μυριανθό της προσφυγιάς
κι άναψες λύχνους ιλαρούς στο σκότος του ξεριζωμού.
Άνοιξες τα χωμάτινά σου σπλάχνα
κι απ’ τις φωνές της συμφοράς άνθισαν πάλι αυγές,
σε παραπήγματα πουλιών που ‘χασαν τις φωλιές
και νέα ζωή θεμέλιωσαν μ’ ιδρώτα, μόχθο κ’ αίμα.

Γιάννης Ανδρικόπουλος
Αιγιώτης Ποιητής

Έρευνα & φωτο: Nάσος Μπράτσος

Σχετική είδηση:  Το γήπεδο «Προσφυγικών» στην Πάτρα – Το έφτιαξαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες 

Διαβάστε το Σάββατο 19 Aπριλίου 2022: Το ertnews.gr στα Προσφυγικά της Πάτρας πριν την ανάπλασή τους (φωτορεπορτάζ)