Tης Κατερίνας Σαρικάκη
Τακτικής Καθηγήτριας Διακυβέρνησης ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης
Επικεφαλής του Εργαστηρίου Έρευνας Διακυβέρνησης των ΜΜΕ και των Βιομηχανιών Επικοινωνίας
Τα σημάδια ήταν σαφή, οδηγώντας με μαθηματική ακρίβεια προς την 23η Ιουνίου 2016. Το προτζεκτ Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν εύθραυστο, παρά το γεγονός ότι η κατασκευή του προήλθε από μερικές από τις πιο οικονομικά και πολιτικά ισχυρές χώρες του κόσμου.
Η ευθραυστότητα του προέρχεται από τη συστηματική και συστημική καχυποψία και περιφρόνηση για μια Ευρώπη του δήμου, η οποία θα είχε δώσει υψηλότερα και πιο ουσιαστικές εξουσίες στους πολίτες για τον καθορισμό των περιοχών και τις κατευθύνσεις της δράσης της Ευρωπαϊκής πολιτείας.
Για χρόνια, ο σχηματισμός της Ευρωπαϊκής ταυτότητας σε ευθυγράμμιση με “κάποιο” ευρωπαϊκό όραμα ήταν το κεντρικό θέμα της ακαδημαϊκής κοινότητας και της πολιτικής, αν και δείχνουν και οι δύο πλευρές συχνά να έχουν παραπλανηθεί και να βασίζονται σε κακοσχεδιασμένες αντιλήψεις. http://homepage.univie.ac.at/katharine.sarikakis/wp-content/uploads/2012/04/The-Making-of-Europe.pdf
Η συναισθηματική ταύτιση με “κάποιο” είδος της Ευρώπης ήταν περιζήτητη, και εξετάστηκε, και αναλύθηκε. Η ευρωπαϊκή δημόσια πολιτική αποσκόπησε σε προγράμματα ώστε “να καταστεί η Ευρώπη γνωστή» στους πολίτες, “βοηθώντας τους να κατανοήσουν” καλύτερα την ΕΕ, με “επικοινωνία” των θεσμικών της οργάνων, των διαδικασιών και διαλύοντας τους μύθους που κατασκευάστηκαν από εθνικές πολιτικές και τα μέσα ενημέρωσης για εσωτερική κατανάλωση και πολιτικά οφέλη. Οι προσπάθειες αυτές, συγχωνεύτηκαν σε ένα πρόγραμμα, το οποίο ναι μεν ήταν βραχύβιο, πλην όμως δημιούργησε ίσως τα υψηλότερα δημόσια οράματα και αφηγήσεις για το τι θα μπορούσε να είναι η Ευρώπη, ιδίως από τα μάτια των νέων ανθρώπων. “Από τη δεκαετία του 1970, ψηφολογικές μελέτες Ευρώ-εκλογών, έδειξαν ότι τα κόμματα και οι διαδικασίες μεγάλωσαν. Μετρήθηκαν ίντσες στήλης, λόγου και τηλεοπτικών εκπομπών εντός των κρατών μελών και από τα μέλη της European Broadcasting Union. Το συμπέρασμα ήταν ότι η ΕΕ έπασχε από «έλλειψη συνοχής» ήταν αόρατη και υπέφερε από έλλειψη κοινών συμβόλων. http://homepage.univie.ac.at/katharine.sarikakis/wp-content/uploads/2012/04/The-Making-of-Europe.pdf
Η πολιτική και πολιτιστική αορατότητα μάστιζε την ΕΕ, στις θετικές πτυχές της, ως μια χρόνια πάθηση η οποία αντιμετωπίζεται με παυσίπονα. Η συνεισφορά της ΕΕ προς την ενσωμάτωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλες τις χώρες ήταν μια στιγμή υπερηφάνειας, όπως ήταν μικρότερα, αλλά άμεσα βιωμένες οι πολιτικές της, όπως η ανταλλαγή φοιτητών, η εύκολη διέλευση των συνόρων και τα ταξίδια, μια αίσθηση των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων που απολαμβάνουν όλοι οι πολίτες ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσης. Και το δικαίωμα του εκλέγειν για τις ευρωπαϊκές και κοινοτικές εκλογές στον τόπο όπου κάποιος κατοικεί, χωρίς άλλη κατηγοριοποίηση προέλευσης ήταν μερικές από τις στιγμές που θα μπορούσε κανείς να βιώσει την «Ευρώπη» μέσα από μια άμεση σύνδεση από και προς τον τόπο που ζει http://homepage.univie.ac.at/katharine.sarikakis/wp-content/uploads/2012/04/Communicating-Europe.pdf
Για δεκαετίες κάποιοι από εμάς, μελετητές στις σπουδές ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και της επικοινωνίας έχουμε επισημάνει (http://www.sent-net.uniroma2.it/wp-content/uploads/2011/06/index-WG12.pdf) ότι νομιμότητα και πολιτική ολοκλήρωση θα είναι οι μόνοι εγγυητές μιας σταθερής και δημοκρατικής ευρωπαϊκής πολιτείας και εγγυητές της ειρήνης σε σχέση με μια ταραγμένη και βίαιη ιστορική μνήμη. Είχαμε προειδοποιήσει ότι η έλλειψη νομιμότητας και πολιτικής ολοκλήρωσης ήταν ακριβώς οι ασθενέστερες πτυχές της Ευρώπης. Η δουλειά μας είχε ακουστεί ευγενικά, μερικές φορές. Τις περισσότερες φορές, παρέμεινε ως συζήτηση μεταξύ των ενδιαφερόμενων εκπαιδευτικών, καλλιτεχνών, επιστημόνων, και μερικών βουλευτών, ενώ οι εθνικές πολιτικές ελίτ και άλλες γραφειοκρατίες παράκαμπταν καθετί που παρείχε ένα ίχνος κριτικής προς στην κατάρρευση της δημοκρατικής διαδικασίας. Οι παρατηρήσεις που έγιναν σχετικά με τις επιπτώσεις της κρίσης στην Ευρώπη, ο πολιτισμός και οι πολίτες είναι ακόμα σημαντικές και οδυνηρές.
Τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, και ο πλούτος της πολιτιστικής ζωής έγιναν δευτερεύοντα μόλις το οικονομικό διακύβευμα των εθνικών κεφαλαίων από τους ισχυρότερους ηγέτες της αγοράς έγινε πάρα πολύ υψηλό για να αγνοηθεί. Η κεντρικότητα της αγοράς και οικονομικές προτεραιότητες έχουν παρουσιαστεί ως πανάκεια για όλα τα δεινά και ως υπόσχεση για ένα λαμπρό μέλλον. Αυτό το ίδιο δόγμα του αγορά ueber alles έχει οδηγήσει το κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου η ΕΕ έχει καταρτίσει τις πιο σκληρές πολιτικές λιτότητας κατά των πολιτών της, στέλνοντας μεγάλα τμήματα του πληθυσμού σε μια κατάσταση οικονομικής έκτακτης ανάγκης, τη φτώχεια, τον αποκλεισμό και τη θυματοποίηση. Στην κρίση, τα πρώτα θύματα σύντομα ήταν οι φτωχότεροι ανθρώποι της Ευρώπης, η κρατική στήριξη για την υγεία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, και τελικά την ίδια τη δημοκρατία.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει απόλυτη ανάγκη από μία ευρύτερης και πιο ουσιαστική νομιμότητα, όσον αφορά τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων κι έχει να κάνει με την σιωπηλή ανισορροπία δύναμης των μεγαλύτερων και «κεντρικών» χωρών στην ΕΕ και την προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων. Παρά τους νομοθετικούς μηχανισμούς για την αντίδραση στην μορφή ενός Δαρβινισμού πολιτικών σχέσεων και οικονομικού συστήματος, όπως το δικαίωμα αρνησικυρίας στο Συμβούλιο των Υπουργών ή της διαδικασίας συν-νομοθεσίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών και των πολιτικών της κοινωνικής συνοχής σε όλη την ήπειρο, χρειάστηκε μία παγκόσμια κρίση για ν’ αναδυθούν τα αληθινά χρώματα του «ευρωπαϊσμού» μέσα από τους αυθαίρετους μηχανισμούς διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της Ευρωομάδας και της Επιτροπής. Χρειάστηκε μία προσπάθεια μόνο ασέβειας προς τους ευρωπαίους πολίτες και την επιβίωσή τους, αντιλαϊκές και αντικοινωνικές πολιτικές, για ένα σπιράλ καθόδου σε παρακρατική βία, ακροδεξιό εξτρεμισμό, ξενοφοβία και φτώχεια σε όλες τις χώρες της ΕΕ.
Όλο και περισσότερο, μια παρατεταμένη αποσύνδεση των πολιτών προς τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς θεσμούς έχει ήδη λάβει χώρα. Ωστόσο, και παρά την αποσύνδεση αυτή, είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι περισσότεροι άνθρωποι λένε ότι αισθάνονται Ευρωπαίοι, από αυτούς που λένε το αντίθετο σύμφωνα με τη Eurostat. Στο δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου, το YouGov δημοσίευσε ότι το 75% των νέων μεταξύ 18-24 ετών και το 56% των 25-49 ετών ψήφισαν “Remain”. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα: α. ότι παρά τις αποτυχίες της ΕΕ για την οικονομική και δημοκρατική πρόοδο, οι νέοι αισθάνονται μια σύνδεση με την ΕΕ ως το φυσικό εκτεταμένο σπίτι τους και πεδίο δράσης τους και β. Ότι αυτοί είναι οι γενιές που έζησαν και βιώσαν τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος, όχι ως τέλεια ή μερικές φορές ακόμη και επιθυμητή πολιτική της υπερεθνικής διακυβέρνησης, έχουν δει τους τρόπους με τους οποίους βοηθά να διευρύνουν τη σκέψη τους και τους ορίζοντές του καθενός μέσα από «τη σύνδεση με τους γείτονές τους”.
Αλλά φυσικά, το είδος της Ευρώπης που (όλοι μας) έχουν οραματιστεί δεν είναι ούτε ομοιογενές ούτε εύκολο. Αυτές οι αξίες, τα δημοκρατικά συστήματα μας, τα έργα μας για την εκπαίδευση, την ευημερία και την αλληλεγγύη βρίσκονται κάτω από μεγάλες πιέσεις. Οτιδήποτε αξίζει να ονομάζεται «ευρωπαϊκό» είναι υπό πίεση.
Στη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων ημερών, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ πραγματοποίησε το πρώτο του Φόρουμ στη Βιέννη. Μια έκρηξη ιδεών, φιλότιμου και ενέργεια για να υπερασπιστεί σθεναρά τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προστασία της ιδιωτικής ζωής, για να παρέχει προστασία στην ευάλωτη κοινωνία, να σταθεί σθεναρά κατά του ρατσισμού, του σεξισμού, του ηλικιακού ρατσισμού, την ξενοφοβία, για να σταθεί ψηλά, πράγματι, αντιμέτωπο με τα ίδια τα κράτη μέλη που χάνουν το δρόμο τους από τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Ήμουν περήφανη συμμετέχων, αλλά ήταν πάρα πολύ σαφές ότι μεταξύ των 700 συμμετεχόντων, η αίσθηση του επείγοντος ήταν βαριά στις αίθουσες και τις ψηφιακές επικοινωνίες. Η Ευρώπη, όπως φαίνεται, γίνεται όλο και κάτι λιγότερο από μια ανθρωπιστική επιχείρηση, ένα μεγάλο μέρος του οράματος της Ευρώπης είναι σε αντίθεση με την πολιτική ελίτ και το κύμα ακροδεξιού εξτρεμισμού που μαστίζει την ήπειρο, σταθερά και, ανησυχητικά σχεδόν χωρίς σοβαρή αντίσταση. Η ιστορία του τι ελπίζαμε και τι έγινε, υπάρχει ακόμα από το 1950 και 1960. Μια εντυπωσιακή αναντιστοιχία μεταξύ του τι το κοινό αναμένεται η ΕΚ να κάνουμε και τι πραγματικά είναι οι συνταγματικές εξουσίες έγινε εμφανής. Το κενό αυτό φαίνεται να είναι μία από τις πολλές αιτίες για τη δημόσια αδιαφορία ή / και την απογοήτευση με την ΕΚ.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν ονομαστεί ως υπεύθυνα μεγάλων παρεξηγήσεων, έλλειψη ακριβών πληροφοριών για τις κοντινές σχέσεις τους και για πάρα πολύ καιρό με τις ελίτ που δεν είναι Ευρωπαίοι αρκετά, από την προσκόλληση σε εθνικιστικές και επαρχιακές κοσμοθεωρίες, την κατασκευή εχθρών πρωταρχικά με ορισμένα κράτη στην Ευρώπη σε κρίση, μετά τους πρόσφυγες, στη συνέχεια τις «Βρυξέλλες». Οι μελετητές έχουν αναρωτηθεί αν θα υπάρξει ποτέ μια “πραγματική” ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα, αν υπάρχει ήδη, αν είναι μία κοινοτικοποιημένη εθνική δημόσια σφαίρα, αν είναι ό, τι μπορούμε καλύτερο, αν υπάρχει γνήσια δημόσια σφαίρα καθόλου. Από το 2008, έχουμε δει ότι όλα τα παραπάνω είναι αλήθεια, ένα κάθε φορά ή ταυτόχρονα πολλά μαζί. Η δημόσια σφαίρα που δημιουργείται στην Ευρώπη είναι ανησυχίες οι οποίες όμως γίνονται εξαιρετικά εθνικοποποιημένες. Αυτό δεν θα ήταν τόσο ένα πρόβλημα, αν δεν επρόκειτο για αφηγήσεις, που δημιουργούνται αποκλειστικά από τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, παρακάμπτοντας και μερικές φορές ενεργά φιμώνοντας άλλες προτάσεις, όπως η ιστορία της κρίσης μας έδειξε.
Όταν έφτασα για πρώτη φορά στη Βιέννη, ένας δημοσιογράφος άνοιξε συνέντευξή του στο ραδιόφωνο με την ερώτηση “eine Griechin in Grossbritannien, von dort nach Oesterreich … ..fuehlen Sie sich zerrissen;» δηλαδή «μια Ελληνίδα στην Μεγάλη Βρετανία και από εκεί την Αυστρία… Αισθάνεστε κατακερματισμένη;» Σκέφτηκα τι αστείος τρόπος να βλέπει κανείς τα πράγματα. Απάντησα ” φυσικά όχι, είμαι μία Ευρωπαία”. Ήμουν πεπεισμένη τότε, και είμαι πεπεισμένη σήμερα, ότι είμαστε Ευρωπαίοι, πώς μπορούμε να είμαστε κάτι άλλο; Η μοίρα μας είναι συνυφασμένη, οι ιστορίες μας, άσχημες και καταστροφικές, ισχυρό μάθημα, οι αξίες μας της αλληλεγγύης και των ελευθεριών κάτι για να καυχηθεί κανείς, οι άβολοι αγώνες μας ας είναι πιο δυναμικοί, πιο κοσμοπολίτικοι, πιο ανθρωπιστικοί.
Το κείμενο αυτό κάνει αναφορές σε επιστημονικά συγγράμματα που είναι διαθέσιμα στο www.sarikakis.info
Πρωτοδημοσιεύτηκε στο
http://mediagovernance.univie.ac.at
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος