Το νομοσχέδιο για την εκπαίδευση -και η “μεγάλη εικόνα”

της Μάχης Μαργαρίτη

Αυτό το διάστημα κατευθύνεται στη βουλή εν μέσω πανδημίας το πολυνομοσχέδιο για τις αλλαγές στην εκπαίδευση. Αφορά εκατομμύρια ανθρώπους -μεταξύ αυτών, εκατοντάδες χιλιάδες μαθητές και οι οικογένειές τους. Και γεννιούνται πολλά ερωτήματα.

Ένα ερώτημα είναι τι αλλαγές θα υπάρξουν τελικά, αν υπάρξουν, στον αριθμό των μαθητών ανά τμήμα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Εφόσον αφαιρεθεί η διάταξη για την αύξηση των μαθητών ανά τμήμα, θα παραμείνει η εισήγηση για πλαφόν προς τα κάτω; Δηλαδή, για να συγκροτηθεί τάξη θα απαιτείται να υπάρχουν τουλάχιστον 20 μαθητές; Αυτό συνεπάγεται κατάργηση τμημάτων σε όλη τη χώρα; Θα μετακινούνται μαθητές σε σχολεία πιο μακριά από το σπίτι τους; Τι θα συμβεί στην επαρχία με τη μαθητική μετακίνηση αν καταργηθούν τμήματα; Πόσες θέσεις εργασίας θα χαθούν; Και πόσο μακριά είμαστε από έναν στόχο λιγότερων μαθητών ανά τμήμα;

Συζητείται η επαναφορά της “διαγωγής”. Τι είναι η “διαγωγή”; Η συμπεριφορά στο σχολικό περιβάλλον. Ας πούμε ότι ένα παιδί κάνει φασαρία, ενοχλεί, συμπεριφέρεται άσχημα σε καθηγητές και μαθητές. Προκαλεί αυτό πρόβλημα; Προκαλεί. Δεν ενδιαφέρει το γιατί; Δεν ενδιαφέρει το τι συμβαίνει στο σπίτι του μαθητή -κομμάτι κι αυτό μιας κοινωνίας με ένα σωρό προβλήματα; Δεν ενδιαφέρει ποιοι λόγοι κάνουν έναν μαθητή να έχει “κακή συμπεριφορά”; Ένα παιδί που μπορεί να ζει οικογενειακή βία, για παράδειγμα, και να μεταφέρει ένταση στο σχολείο, θα πρέπει να τιμωρηθεί, εκτός όλων των άλλων, και με μια “ρετσινιά” που θα κουβαλά σε όλη του τη ζωή; Ή θα πρέπει να στηριχτεί;

Ο ίδιος, πιθανά, μαθητής, αλλά και πολλοί άλλοι θα έχουν ακόμα μεγαλύτερη δυσκολία να προχωρήσουν μπροστά αν αυξηθεί ο μέσος όρος προαγωγής-απόλυσης. Παραπάνω φραγμοί, πιο δύσκολη η προαγωγή, πιο εύκολο και πιθανό να αποθαρρύνονται μαθητές -κυρίως από φτωχότερα στρώματα χωρίς στήριξη- και να εγκαταλείπουν το σχολείο. Ακόμα, μιλώντας για τον θεσμό του μετεξεταστέου, είναι σωστό να “αφήνουμε” ένα παιδί στην ίδια τάξη και να το αποκόβουμε ως κοινωνία από τους συμμαθητές του, ή είναι σωστό να το βοηθάμε να προχωρήσει μαζί τους;

Ανοίγει και πάλι η συζήτηση για την “Τράπεζα Θεμάτων” -που αφήνεται “ρευστό” ως ενδεχόμενο. Τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Ότι οι μαθητές του Λυκείου, στο τέλος κάθε τάξης πιθανά θα δίνουν προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις με ένα ποσοστό των θεμάτων να ορίζονται από τους καθηγητές τους, και άλλο ένα ποσοστό θεμάτων να προκύπτει με κλήρωση μέσα από μια “δεξαμενή θεμάτων” την οποία ορίζει μια επιτροπή. Η διαδικασία θυμίζει πανελλαδικές εξετάσεις, αφού και εκεί τα θέματα ορίζονται κεντρικά και όχι ανά τάξη. Η Τράπεζα Θεμάτων είχε εφαρμοστεί μια χρονιά, το 2014. Εκείνη τη χρονιά, υπήρξαν ποσοστά αποτυχίας που σε κάποια μαθήματα ξεπέρασαν το 30%, ειδικά σε φτωχότερες περιοχές. Αυτό δε μας λέει τίποτα; Κάποιοι θα πουν ότι αυτό δείχνει την κακή κατάσταση της εκπαίδευσης. Όμως, δε μπορούμε να αγνοούμε ότι για πολλούς λόγους δεν προχωρούν όλα τα σχολεία την ύλη με τον ίδιο ρυθμό, ότι υπάρχουν ανισότητες μεταξύ του κέντρου και της περιφέρειας, αλλά και μεταξύ περιοχών. Ακόμα, ότι σε φτωχότερες περιοχές οι οικογένειες δεν έχουν τη δυνατότητα για στήριξη των παιδιών ή φροντιστήρια. Είναι βέβαιο ότι μαθητές θα αποθαρρύνονται ήδη από το γυμνάσιο να συνεχίσουν παραπέρα. Και, ας πούμε ότι το εκπαιδευτικό σύστημα έχει σοβαρά προβλήματα: το ερώτημα είναι: θα τιμωρηθούν οι μαθητές για την κατάσταση της εκπαίδευσης, ή θα κοιτάξουμε να φτιάξουμε την εκπαίδευση για να μπορούν όλοι οι μαθητές να προχωρούν μπροστά;

Είναι ήδη μεγάλο πρόβλημα οι συνεχείς εξετάσεις, το σχολείο-”εξεταστικό κέντρο”, και τώρα συζητείται να αυξηθούν κι άλλο τα εξεταζόμενα μαθήματα στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Κι όμως, υπήρξε στην Ελλάδα “τυχερή” γενιά, κάποια στιγμή τη δεκαετία του ΄80, που έζησε το Γυμνάσιο χωρίς καθόλου προαγωγικές εξετάσεις ανάμεσα στις τάξεις. Δεν έβλαψε κανέναν σε τίποτα η έλλειψή τους -το αντίθετο. Το μέτρο καταργήθηκε και, με μικρές ή μεγαλύτερες αλλαγές, το εκπαιδευτικό σύστημα παρέμεινε φορτωμένο εξετάσεις. Μαθήματα προστίθενται και αφαιρούνται, αλλά η κεντρική ιδέα παραμένει η ίδια.

Πολλά έχουν ειπωθεί για τα Λατινικά και την Κοινωνιολογία. Τα Λατινικά είναι μια γλώσσα σημαντική. Πάνω σε αυτή “πάτησαν” τόσες και τόσες άλλες γλώσσες. Η μελέτη της μπορεί να δώσει εξηγήσεις για το πώς αυτές δομήθηκαν. Αλλά, όπως και στα αρχαία ελληνικά, το ζήτημα είναι να μη διδάσκονται σαν “νεκρές”, κουραστικές, βαρετές γλώσσες. Αντί για την έμφαση σε γραμματική και συντακτικό, να υπάρχει μια κειμενοκεντρική προσέγγιση, με παράλληλη μετάφραση, και εναλλακτικά, ανατρεπτικά κείμενα. Αντί να κάνουν ανάλυση μετοχής, να γνωρίσουν τα παιδιά την ομορφιά της κάθε γλώσσας συνδέοντάς τη με έναν ολόκληρο κόσμο που υπάρχει από πίσω της.

Άγνωστο τι θα γίνει τελικά με το “κόντρα μάθημα” που παρουσιάστηκε. Δηλαδή, οι μαθητές της τρίτης λυκείου, στις απολυτήριες εξετάσεις να εξετάζονται σε ένα ακόμα μάθημα: οι των ανθρωπιστικών σπουδών στα μαθηματικά, και οι υπόλοιποι στην ιστορία. “Να μη γνωρίζουν οι υποψήφιοι των παιδαγωγικών σχολών, για παράδειγμα, μαθηματικά;” Να γνωρίζουν -άλλη συζήτηση, βέβαια, τα βιβλία και η δυσκολία της ύλης από το Δημοτικό ακόμα. Αλλά γιατί πρέπει να εξεταστούν σε αυτά και στην τρίτη Λυκείου; Δεν είναι προφανές ότι αύξηση των εξεταζόμενων μαθημάτων σημαίνει αύξηση του άγχους και των φροντιστηριακών μαθημάτων για τους μαθητές του Λυκείου, άρα ακόμα μεγαλύτερη οικονομική επιβάρυνση των οικογενειών που κυριολεκτικά στενάζουν για να φτάσουν τα παιδιά τους στις Πανελλαδικές;

Με τέτοιου είδους αλλαγές δυσκολεύει κι άλλο η πρόσβαση στο πανεπιστήμιο. Η αύξηση των εξεταζόμενων μαθημάτων σε γυμνάσιο-λύκειο, η εισαγωγή των “κόντρα μαθημάτων”, η Τράπεζα Θεμάτων, όλα αυτά είναι νέα εμπόδια για την ανώτατη εκπαίδευση. Αυτό, όμως, είναι το μοναδικό παράθυρο στο μέλλον που είχε μείνει ανοιχτό για τα παιδιά τα οποία ούτε αστικής καταγωγής είναι ούτε χρήματα πολλά έχουν οι οικογένειές τους.

Το νομοσχέδιο προβλέπει ακόμα ενίσχυση των πρότυπων και πειραματικών σχολείων. Για την ενίσχυση της “αριστείας”. Όλα αυτά -και το ζήτημα δεν είναι καινούριο- έχουν δημιουργήσει ένα ιδιότυπο καθεστώς εκλεκτικών δημόσιων σχολείων, ένα ελιτίστικο καθεστώς. Το ζήτημα είναι τι κοινωνία θέλει κανείς. Μια κοινωνία που ξεχωρίζει τα παιδιά σε “καλούς” και “λιγότερο καλούς”; Όλα τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα. Στήριξη χρειάζονται να ανθίσουν.

Και αυτό το ζήτημα, προχωρώντας πέρα από το νομοσχέδιο, μας φέρνει ξανά μπροστά στη θεσμοθετημένη διάκριση. Αυτού του είδους τα σχολεία είναι μια τέτοια μορφή διάκρισης. Όπως και η ιδιωτική εκπαίδευση. Κάθε χρόνο όταν χιονίζει, τα πρωινά στη γειτονιά, η ίδια εικόνα, φορτωμένη συμβολισμό: σχολικά λεωφορεία ιδιωτικών σχολείων κυκλοφορούν και παραλαμβάνουν παιδιά μπροστά από τα σπίτια τους. Την ίδια ώρα, παιδιά των δημόσιων σχολείων περπατάνε αγχωμένα σε πεζοδρόμια προσπαθώντας να αποφύγουν πάγους και να φτάσουν ασφαλή στην τάξη. Αλήθεια είναι, δεν πρόκειται για τη μόνη διάκριση στη ζωή με βάση το χρήμα. Αλλά πάντα έμοιαζε η χειρότερη που υπάρχει. Ίσως επειδή με πολύ θεσμικό τρόπο στέλνει από πολύ νωρίς στη ζωή στα παιδιά -υποδόρια- αυτό το μήνυμα: το χρήμα επιτρέπεται να διαχωρίζει. Ακριβώς ο αντίθετος δεν πρέπει να είναι ο στόχος; Κανένας ίδιος, όλοι ίσοι, σε ένα δημόσιο σχολείο που καταργεί τις κοινωνικές διαφορές. Ένα σχολείο όπου κάθε παιδί όταν φτάνει θα χαίρεται τα ίδια πράγματα. Θα έχει ενισχυτική στήριξη μετά το μάθημα αν χρειάζεται, θα μπορεί να διαλέγει άθλημα και τέχνη μετά το μάθημα, θα μπορεί να κολυμπήσει σε μια πισίνα, θα τρώει καλής ποιότητας μεσημεριανό φαγητό, θα βλέπει μια ταινία με τους συμμαθητές του, θα έχει έναν γιατρό που θα παρακολουθεί την ανάπτυξή του και έναν ψυχολόγο για να μιλήσει αν χρειαστεί. Ένα σχολείο όπου θα το βοηθούν να βρει τον δρόμο του και το τι θέλει να κάνει στη ζωή του για να είναι ευτυχισμένο, και θα το στηρίζουν σε αυτή την προσπάθεια αντί να το εμποδίζουν. Και όταν έξω χιονίζει, θα το περιμένει ένα λεωφορείο που θα το παίρνει από το σπίτι και θα το γυρίζει ασφαλές σε αυτό. Αν θέλουμε αληθινή αλλαγή, ένα τέτοιο νομοσχέδιο θα τη φέρει.