Το 1953, ένα από τα πιο ταπεινωτικά ρατσιστικά σχέδια του καθεστώτος του απαρτχάιντ, γινόταν νόμος του νοτιοαφρικανικού κράτους. Ήταν η Πράξη Μπαντού για την Εκπαίδευση. Και ο αρμόδιος υπουργός Χέντρικ Φέρβερντ, ο λεγόμενος και «αρχιτέκτονας του ρατσισμού», παρουσίαζε στη βουλή τη νέα εκπαιδευτική πολιτική, με τη γνωστή του φράση, «Δεν υπάρχει χώρος για αυτόν (τον «Ιθαγενή») στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα πάνω από κάποιες μορφές εργασίας. Για τον λόγο αυτό δε θα έχει το δικαίωμα να του παρέχεται εκπαίδευση με σκοπό την αφομοίωσή του στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, όπου δε μπορεί να αφομοιωθεί». 63 χρόνια μετά, οι φοιτητές της νότιας Αφρικής είναι στους δρόμους. Στην πραγματικότητα, δεν είχαν φύγει από αυτούς. Γιατί οι ανισότητες, είναι ακόμη εκεί.
της Μάχης Μαργαρίτη
Στις αρχές του 2015, στον βορρά της χώρας, φοιτητές στο πανεπιστήμιο Τεχνολογίας Tshwane, δε μπόρεσαν να εγγραφούν λόγω υψηλών χρεών σε δίδακτρα. Άρχισαν να διαδηλώνουν. Την ίδια ώρα, ανακοινώνονταν στη χώρα οι προτεινόμενες αυξήσεις στα δίδακτρα, μεταξύ 10 και 12%. Φοιτητές από άλλα τρία ιδρύματα, αυτή τη φορά στον νότο, ξεκίνησαν και εκείνοι κινητοποιήσεις. Τον περασμένο Οκτώβριο, στο πανεπιστήμιο του Witwatersrand του Γιοχάνεσμπουργκ φοιτητές μπλόκαραν την είσοδο, καθώς διαφαινόταν ότι το ίδρυμα θα αύξανε τα δίδακτρα κατά 10,5% για το 2016. Ήταν η πρώτη διαμαρτυρία σε ένα από τα πιο γνωστά και «προνομιούχα» πανεπιστήμια, και δε θα ήταν η τελευταία.
Η καμπάνια ονομάστηκε #FeesMustFall. Και οδήγησε στο κλείσιμο μερικών από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της χώρας. Υπό την πίεση, ο πρόεδρος Ζούμα διέταξε «πάγωμα» των διδάκτρων για έναν χρόνο.
Αναβρασμός στα πανεπιστήμια
Αλλά τον περασμένο μήνα, η κυβέρνηση πρότεινε να αυξηθούν τα δίδακτρα κατά 8% το 2017. Νέες διαδηλώσεις άρχισαν. Μόνο που τώρα, οι φοιτητές δε ζητούν απλώς να μειωθούν τα δίδακτρα. Ζητούν δωρεάν εκπαίδευση για όλους.
Τις τελευταίες εβδομάδες διαδηλώσεις γίνονταν σε πάνω από τα μισά πανεπιστήμια της χώρας. Συχνά με συγκρούσεις με φρουρούς και αστυνομία. Στο πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν μπήκαν φωτιές σε πολλά κτίρια.
Κάποια ιδρύματα «πάγωσαν» τα μαθήματα την εβδομάδα μετά τις συγκρούσεις, κατά τις οποίες η αστυνομία έριξε χειροβομβίδες κρότου-λάμψης, σφαίρες από καουτσούκ και δακρυγόνα σε φοιτητές που πετούσαν πέτρες.
Τι συμβαίνει με τα δίδακτρα
Τα πανεπιστήμια στη νότια Αφρική χρηματοδοτούνται από τρεις πηγές: κρατική επιδότηση, δίδακτρα και ιδιωτικό χρήμα. Τα ιδρύματα καθορίζουν το ύψος των διδάκτρων, και οι αυξήσεις διαφοροποιούνται. Η κρατική χρηματοδότηση αυξήθηκε κατά 70% από το 2001, σύμφωνα με τον οργανισμό ειδήσεων Ground Up. Αλλά ταυτόχρονα αυξήθηκε και ο αριθμός των φοιτητών που εγγράφονταν, με αποτέλεσμα η κατ΄άτομο επιδότηση να μειωθεί, γράφει το βρετανικό δίκτυο BBC. Επιπλέον, τα πανεπιστήμια της χώρας λένε ότι θέλουν να παράσχουν «παγκοσμίου επιπέδου» εκπαίδευση και ότι προσπαθούν να κρατήσουν τις προδιαγραφές εν μέσω οικονομικών περιορισμών.
Οι συνήθεις ετήσιες αυξήσεις είναι μεταξύ 7 και 14%. Σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters, τα δίδακτρα αυξήθηκαν κατά 80% από το 2008. Μετά τις διαδηλώσεις του περασμένου χρόνου, ο πρόεδρος Ζούμα σύστησε επιτροπή για τα δίδακτρα, με πρόεδρο δικαστή, για να εξετάσει αν η νότια Αφρική μπορεί να παράσχει δωρεάν εκπαίδευση. Το πόρισμα θα ανακοινωνόταν τον περασμένο Αύγουστο. Τελικά, πήρε αναβολή για τον Απρίλιο του 2017. Αλλά οι κινητοποιήσεις των φοιτητών, δεν αναβλήθηκαν.
Μια από τις πιο «άνισες» κοινωνίες του κόσμου
Αύξηση διδάκτρων ίσον διάκριση, λένε οι φοιτητές, σε μια χώρα όπου το εισόδημα των μαύρων οικογενειών είναι πολύ μικρότερο από αυτό των λευκών. Αυτοί που πλήττονται περισσότερο, όπως εξηγούν πολλοί μαύροι φοιτητές, είναι όσοι προέρχονται από φτωχές οικογένειες. Με τις κινητοποιήσεις τους ζητούν δωρεάν εκπαίδευση για όλους -ξεκινώντας με τους φτωχούς και τους «εξαφανισμένους μεσαίους», των οποίων οι γονείς έχουν δουλειά, αλλά δεν κερδίζουν αρκετά για τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Το ετήσιο μέσο εισόδημα στη νότια Αφρική είναι 3.500 λίρες. Στο πανεπιστήμιο Wits, όπου και οι περισσότερες συγκρούσεις, μόνο τα δίδακτρα για τον προπτυχιακό φοιτητή είναι περίπου 3.500 λίρες τον χρόνο. Και υπάρχουν επιπλέον η στέγαση, τα βιβλία και η μετακίνηση. Επίσης ακριβά.
Αυτά τα κόστη κάνουν την εξέλιξη στην εκπαίδευση αδύνατη για πολλούς μαύρους φοιτητές, που είναι τέσσερις φορές λιγότερο πιθανό να σπουδάσουν στο πανεπιστήμιο, σε σχέση με τους λευκούς συνομηλίκους τους. Ακόμη λιγότεροι αποφοιτούν.
Η νοτιοαφρικανική κοινωνία είναι από τις πιο άνισες του κόσμου, με το 10% του πληθυσμού να κατέχει το 90-95% του πλούτου. «Ο απόηχος του απαρτχάιντ δεν έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. Μπορείς να κυκλοφορείς, αλλά η οικονομική περιθωριοποίηση δεν έχει αλλάξει και πολύ, και οι ευκαιρίες φυσικά δεν είναι ίδιες. Δεν είναι βέβαια τόσο άσχημα όσο ήταν, αλλά υπάρχουν αναλογίες με το παρελθόν», λέει στον Guardian ένας φοιτητής, ο Mοκοένα, 22 χρόνων.
Γι΄αυτό και δεν έλειψαν και οι συμβολικές εκστρατείες. Όπως η καμπάνια «RhodesMustFall», που έβαλε στόχο να απομακρυνθεί το άγαλμα του βρετανού ιμπεριαλιστή Σεσίλ Τζον Ρόουντς από το Κέιπ Τάουν. Μετά την απομάκρυνση του αγάλματος, η ατζέντα των κινητοποιήσεων διευρύνθηκε, βάζοντας στο στόχαστρο τα “κατάλοιπα» του απαρτχάιντ στην ανώτερη εκπαίδευση.
Το επιλεκτικό ενδιαφέρον των ΜΜΕ
Οι διαδηλώσεις στα πανεπιστήμια της νότιας Αφρικής δεν άρχισαν ξαφνικά το 2015 με το κίνημα #FeesMustFall, γράφουν σε άρθρο τους στην ιστοσελίδα The Conversation οι καθηγητές στο πανεπιστήμιο του Stellenbosch, Nuraan Davids και Yusef Waghid. Φοιτητές σε πιο φτωχά πανεπιστήμια με μαύρους, κυρίως, φοιτητές, όπως το Tshwane, κινητοποιούνται για την αύξηση των διδάκτρων από το 1994. Αλλά οι κινητοποιήσεις τους αγνοήθηκαν και ποτέ δεν έκαναν πρωτοσέλιδα, παρά τίτλους σε περιφερειακές εφημερίδες.
Οι τελευταίες διαδηλώσεις είχαν να κάνουν με φοιτητές τόσο από ιστορικά προνομιούχα πανεπιστήμια, όσο και από ιστορικά μη προνομιούχα. Τράβηξαν την προσοχή των διεθνών μέσων ενημέρωσης, και προκάλεσαν μέχρι και διαδηλώσεις αλληλεγγύης σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη.
Οι δύο πολύ διαφορετικές αντιδράσεις από τα μέσα ενημέρωσης, είναι σκληρή υπενθύμιση των εδραιωμένων ανισοτήτων στη μετα-απαρτχάιντ νότια Αφρική.
Που δεν είναι δύσκολο να τις αντιληφθεί κανείς. «Ποιοι βρίσκονται στους δρόμους τελικά;», ρωτάω τη Nuraan Davids. «Όταν άρχισε η εκστρατεία #FeesMustFall, έγινε δεκτή θετικά επειδή φάνηκε ότι ενώνει μαύρους και λευκούς φοιτητές σε έναν κοινό σκοπό στη μετα-απαρτχάιντ νότια Αφρική. Σήμαινε, επίσης, ότι παραδοσιακά λευκά ιδρύματα, έμπαιναν σε νέα ‘γήπεδα’ φοιτητικών διαμαρτυριών. Έτσι, η κάλυψη ήταν άμεση και έντονη. Σταδιακά, και ειδικά τώρα, η πλειονότητα των φοιτητών που συμμετέχουν στις διαδηλώσεις προέρχονται από μη προνομιούχα (μαύρα) περιβάλλοντα -παρότι υπάρχει κάποια μικρή στήριξη από προνομιούχους φοιτητές».
Το απαρτχάιντ πέθανε;
Οι κινητοποιήσεις θεωρούνται οι μεγαλύτερες από το τέλος του απαρτχάιντ το 1994. «Πιστεύουμε ότι οι ανισότητες της εποχής του απαρτχάιντ δεν έχουν αντιμετωπιστεί, ούτε έχουν απομακρυνθεί. Στην πραγματικότητα, οι αποφάσεις που λαμβάνονται από το τέλος του απαρτχάιντ έχουν εδραιώσει τις ανισότητες.»
Όπως, η συγχώνευση πανεπιστημίων. «Έγινε, υποτίθεται, για να βελτιωθεί το επίπεδο των ιστορικών μαύρων πανεπιστημίων, αλλά τελικά βάθυνε τις ανισότητες. Αυτό που συνέβη είναι ότι οι εγγραφές σε ιστορικά μη προνομιούχα πανεπιστήμια έχουν μειωθεί. Και φοιτητές συρρέουν στα ιστορικά προνομιούχα -λευκά- ιδρύματα. Λιγότεροι φοιτητές σημαίνει λιγότερα χρήματα από κρατική επιδότηση, επειδή η επιδότηση γίνεται με βάση τις εγγραφές φοιτητών, τους βαθμούς αποφοίτησης και τις ‘αναγνωρισμένες’ ερευνητικές δημοσιεύσεις.»
Η «στιγμή της ρήξης»;
Έτσι αποκαλούν πολλοί σχολιαστές αυτό που συμβαίνει στα πανεπιστήμια της νότιας Αφρικής, συγκρίνοντάς το με τον Μάη της Γαλλίας και αμερικανικό αντιπολεμικό κίνημα για το Βιετνάμ. «Μάχη γενιάς για δικαιοσύνη» τη θεωρούν οι ίδιοι οι φοιτητές.
Η σύγκρουση φέρνει στο φως και το όλο και μεγαλύτερο χάσμα ανάμεσα στους νέους ακτιβιστές του κυβερνώντος Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου, και τους εκλεγμένους αξιωματούχους του κόμματος, που είχε πρωταγωνιστήσει στη μάχη κατά του απαρτχάιντ. Ο γενικός γραμματέας του ANC Γκουέντε Μαντάσε δήλωσε ότι θα έκλεινε τα πανεπιστήμια για να δώσει στους διαδηλωτές ένα μάθημα. Ούτε οι γονείς των φοιτητών φαίνεται να καταλαβαίνουν πάντα. Οι κινητοποιήσεις φέρνουν στο φως και το χάσμα ανάμεσα στους νέους που γεννήθηκαν στην ελευθερία, και στους γονείς τους που έζησαν το απαρτχάιντ.
Αλλά οι φοιτητές λένε ότι θα συνεχίσουν τις κινητοποιήσεις. «Η μετα-απαρτχάιντ νότια Αφρική παραμένει μια βαθιά ανόμοια κοινωνία -όπου η πλειονότητα των πολιτών ζει σε ακραία φτώχια- γεμάτη οργή και απελπισία απέναντι σε μια κυβέρνηση που έχει εγκαταλείψει τους ανθρώπους της με κάθε τρόπο. Οι υποσχέσεις για δωρεάν εκπαίδευση, δωρεάν στέγη και καλύτερες συνθήκες ζωής για όλους, δεν έχουν υλοποιηθεί -22 χρόνια μετά. Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις είναι μάχη και ενάντια στον οικονομικό ορθολογισμό», μου λέει η Nuraan Davids, και προσθέτει, «από πολλές πλευρές, οι φοιτητικές κινητοποιήσεις στις εγκαταστάσεις των πανεπιστημίων, είναι σε λάθος χώρο -ο αγώνας τους θα έπρεπε να είναι στις πόρτες της κυβέρνησης».
Η αναταραχή δεν έχει σύνορα
«Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις στη νότια Αφρική, μάθημα για όλα τα πανεπιστήμια», έγραφε την περασμένη άνοιξη στον Guardian ο ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου του Κέιπ Τάουν Μάρτιν Χολ.
Η εξέγερση έχει τις ρίζες της στο απαρτχάιντ και την αποικιοκρατία. Αλλά ζητήματα φυλής, ταυτότητας, εκπαιδευτικής και εισοδηματικής ανισότητας και ανεργίας, προκαλούν αναταραχή σε όλο τον κόσμο. Υπάρχει το ζήτημα των χαμηλά αμειβόμενων μεταναστών εργαζόμενων στις πανεπιστημιουπόλεις, γράφει ο Μάρτιν Χολ, και υπάρχει το θέμα του αντίκτυπου της ανισότητας στη συμμετοχή στην ανώτερη εκπαίδευση.
Παράλληλα με το φοιτητικό κίνημα στη νότια Αφρική διαμορφωνόταν μια εκστρατεία από εργαζόμενους στα πανεπιστήμια, για υψηλότερους μισθούς και περισσότερα δικαιώματα -μεταξύ άλλων και το αίτημα να μπει τέλος στο καθεστώς της εργολαβικής εργασίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, φοιτητές και εργαζόμενοι στα πανεπιστήμια διαδήλωναν μαζί τον περασμένο χρόνο. Ανάλογες κοινές κινητοποιήσεις έχουν γίνει στη Βρετανία.
Και η αμφισβήτηση γενικεύεται. «Πρέπει να αναγνωριστεί η ευθύνη του πανεπιστημίου σε σχέση με την κοινωνία», γράφουν οι Davids και Waghid. «Πιστεύουμε ότι είναι ώρα να σταματήσουν τα πανεπιστήμια να γίνονται αντιληπτά ως μέρη που παράγουν ‘τεχνικά καταρτισμένους’. Η ώρα να παράγουν απλώς τεχνικά ικανούς απόφοιτους που μπορούν να βρουν δουλειά αλλά που δε σκέφτονται κριτικά για τον κόσμο και τους εαυτούς τους, είναι πίσω μας. Είναι η στιγμή να καλλιεργηθούν κοινότητες σκέψης. Οι φοιτητές πρέπει να ενθαρρυνθούν να σκέφτονται περισσότερο τη δουλειά τους σε σχέση με το πώς μπορούν να θεραπευτούν οι ανισότητες στην κοινωνία.» Και αυτή η συζήτηση, δεν αφορά μόνο τη νότια Αφρική.
πηγές: The Conversation, Guardian, BBC, Overcoming Apartheid, Reuters
φωτογραφίες: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Κάνε like στη σελίδα μας στο Facebook
Ακολούθησε μας στο Twitter
Κάνε εγγραφή στο κανάλι μας στο Youtube
– Αναφέρεται ως πηγή το ertnews.gr στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος