Μια συνέντευξη με ένα από τα πιο επηρεαστικά «μυαλά» του ψηφιακού κόσμου: τον Ethan Zuckerman

O Ethan Zuckerman είναι ένας από πιο γνωστούς θεωρητικούς και ταυτόχρονα ακτιβιστές της «ψηφιακής εποχής». Διευθυντής του κέντρου για τα Πολιτικά Media του MIT, συνιδρυτής του Global Voices, θεωρητικός, μπλόγκερ, ψηφιακός ακτιβιστής, μελετά -μεταξύ άλλων- τις νέες τεχνολογίες, το πώς χρησιμοποιούνται από ακτιβιστές στον χώρο των media, και το πώς επηρεάζουν τη δημοσιογραφία. Χαρακτηρίζεται “σπουδαίο μυαλό” -παραμένει απλός και προσιτός. Αφορμή για τη διαδικτυακή μας κουβέντα, μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του διανοητή κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν στην ισπανική εφημερίδα Ελ Παίς στο τέλος Ιανουαρίου, το πιο πολυδιαβασμένο θέμα επί εβδομάδες στο φύλλο, με τίτλο «τα social media είναι παγίδα». Και μια συζήτηση που έχει «ανοίξει» διαδικτυακά, για το πόσο τα «κλικς» αρχίζουν να καθορίζουν το περιεχόμενο της δημοσιογραφίας. Ο Ethan Zuckerman μας μιλά για τα social media, το πώς μπορεί κανείς να προστατεύσει την ιδιωτικότητά του στο διαδίκτυο, τον ρόλο του internet στις εξεγέρσεις, και το γιατί θα ήθελε και δημόσια μέσα ενημέρωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά και για τη δημοσιογραφία, που, όπως ο ίδιος έχει πει, θα έπρεπε να εντοπίζει τις μικρές ιστορίες σε όλο τον κόσμο και να βοηθά τους αναγνώστες να τις συνδέουν με αυτά που συμβαίνουν στη δική τους πραγματικότητα. 

της Μάχης Μαργαρίτη

-Ο κοινωνιολόγος Ζίγκμουντ Μπάουμαν, στα 90 χρόνια του, είπε πρόσφατα στην ισπανική El Pais, ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι παγίδα. «Η διαφορά ανάμεσα σε μια κοινότητα και ένα δίκτυο, είναι ότι στην κοινότητα ανήκεις, ενώ το δίκτυο σου ανήκει. Νιώθεις ότι έχεις τον έλεγχο». Πιστεύεις ότι το να έχει κάποιος τη δύναμη να προσθέτει ή να αφαιρεί φίλους με ένα κλικ, οδηγεί τους ανθρώπους στην αποτυχία να “μάθουν” πραγματικές κοινωνικές δεξιότητες, και, αντίθετα, τους μαθαίνει να αποφεύγουν την αντιπαράθεση; Και, επιπλέον, είναι ουσιαστικός διάλογος το να μιλάμε με ανθρώπους που πιστεύουν τα ίδια πράγματα με εμάς;

Πιστεύω ότι πολλοί αναλυτές είναι άδικοι όταν προσπαθούν να μελετήσουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπό το πρίσμα του τι μπορούν να κάνουν, αντί του τι κάνουν. Ναι, μπορείς να διαγράψεις κάποιον από το κοινωνικό σου δίκτυο με το πάτημα ενός κουμπιού. Αλλά έχει συνέπειες online, όπως έχει και offline. Πιστεύω ότι ακαδημαϊκοί όπως ο Μπάουμαν συχνά «χάνουν» ένα στοιχείο -ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν απλώς μεταφερθεί online, δεν είναι ένα καινούριο δίκτυο online, αλλά ήδη υπάρχοντα δίκτυα φίλων -και συμπεριφέρονται περίπου όπως και offline. Πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν τις συγκρούσεις και offline, επίσης. Δεν είναι το Facebook που τους κάνει μη συγκρουσιακούς.

Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο δεν είναι η αλλαγή στη δομή των κοινωνικών δικτύων, αλλά οι τρόποι με τους οποίους τα κοινωνικά δίκτυα επηρεάζουν τη ροή των ειδήσεων. Εξαιτίας της ομοφιλίας, είναι πιθανό να είμαστε φίλοι με ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόμαστε κοινές ιδέες και αξίες. Όταν μαθαίνουμε τις ειδήσεις και νέες ιδέες από αυτούς τους ανθρώπους, είναι πιθανό να απομονωθούμε λόγω ιδεολογίας. Ειδήσεις που περνούν τα ιδεολογικά σύνορα ήταν χρήσιμες στο να «σπάνε» αυτά τα «δωμάτια με ηχώ». Προσωπικά πιστεύω ότι αυτό λείπει περισσότερο αυτή τη στιγμή.

-Γίνεται πολλή συζήτηση για την παρακολούθηση και την έλλειψη ιδιωτικότητας στο διαδίκτυο. Υπάρχουν αυτοί που προσπαθούν να είναι όσο πιο προσεκτικοί γίνεται, υπάρχουν και εκείνοι που λένε, «δε μπορούμε να το αποφύγουμε, μας παρακολουθούν έτσι κι αλλιώς, οπότε γιατί να προσπαθούμε να προστατευτούμε, ας το αγνοήσουμε». Ποια είναι η γνώμη σου;

Αυτή είναι μια ερώτηση-πρόκληση, επειδή υπάρχουν βαθμοί ιδιωτικότητας.

Αν έχεις την ατυχία να γίνεις στόχος παρακολούθησης από ένα πολύ ισχυρό κράτος, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Βρετανία, πιθανά δεν έχεις ουσιαστικά ιδιωτικότητα. Ο φίλος μου Μπρους Σνάιερ, ο οποίος βοήθησε τον Έντουαρντ Σνόουντεν να αναλύσει τα έγγραφα που δημοσιοποίησε, δεν περιμένει πια ιδιωτικότητα στα συστήματά του, παρότι είναι ένας εξαιρετικά ταλαντούχος κρυπταναλυτής. Αλλά οι περισσότεροι από εμάς δεν είμαστε Μπρους Σνάιερ -δε θα έχουμε όλη τη δύναμη της NSA να προσπαθεί να υποκλέψει τις επικοινωνίες μας. Για πολλούς από εμάς, το να παίρνουμε απλές προφυλάξεις -το να κρυπτογραφούμε τα email μας, να χρησιμοποιούμε το Tor για να έχουμε πρόσβαση σε ιστοσελίδες, το να μπλοκάρουμε τις διαφημίσεις και όσα cookies μας καταγράφουν, το να χρησιμοποιούμε ασφαλή πλοήγηση (https) όταν μπορούμε, να χρησιμοποιούμε για chat και κλήσεις εφαρμογές όπως η Signal που επιτρέπουν κρυπτογράφηση- κάνει πολύ πιο δύσκολο για τις υπηρεσίες κατασκοπείας ή τους εμπόρους να ανιχνεύουν την ταυτότητά σου. Μεγάλο μέρος της παραβίασης της ιδιωτικότητας που συμβαίνει αυτή τη στιγμή είναι εθελοντική -είναι το αποτέλεσμα του (over)sharing, της υπερβολικής οικειοθελούς διάχυσης προσωπικής πληροφορίας. Πιστεύω πως η ιδέα να «παραιτηθούμε» από την ιδιωτικότητα είναι επικίνδυνη -νομίζω ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε πως ήδη δίνουμε πολλές, ίσως υπερβολικά πολλές, πληροφορίες για τους εαυτούς μας, και ότι μπορούμε να κάνουμε βασικά βήματα για να προστατευτούμε από τη διαρροή πληροφοριών από «ατύχημα».

-Κάποτε οι άνθρωποι δεν ήθελαν «να τους βρίσκουν». Τώρα, όλοι μοιάζουν να θέλουν οι υπόλοιποι να ξέρουν κάθε στιγμή πού βρίσκονται, μέσω των μέσων κοινωνικών δικτύωσης. Τι έχει συμβεί στην ανάγκη για ιδιωτικότητα; Είναι αυτό που συμβαίνει, αληθινή «εξωστρέφεια»;

Πιστεύω ότι υπάρχει τάση και προς την αντίστροφη κατεύθυνση -οι άνθρωποι τώρα γράφουν για τις διακοπές τους offline, αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να τους βρίσκουν, θέλουν την υποστήριξη ενός τεράστιου δικτύου φίλων. Δεν ξέρω αν όλο αυτό είναι εξωστρέφεια -νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι συμμετέχουν σε αυτά τα δίκτυα παθητικά, παίρνοντας στήριξη βλέποντας τι κάνουν οι φίλοι τους στο Facebook, ακόμη κι αν οι ίδιοι δεν κάνουν oversharing.

-Την «Αραβική Άνοιξη» ακολούθησε μια έντονη συζήτηση για τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Υπάρχει αυτό που κάποιοι αποκάλεσαν «η επανάσταση του Twitter» ή «η επανάσταση του Facebook»; Πολλοί τονίζουν τον ρόλο που έπαιξαν τα συνδικάτα, τα κινήματα βάσης, οι κινήσεις γειτονιάς και τα άλλα κοινωνικά κινήματα σε αυτές τις εξεγέρσεις. Η αλήθεια είναι ανάμεσα, η αλήθεια είναι συνδυασμός; Και, τελικά, πόσο ισχυρά είναι τα social media σε τέτοιες καταστάσεις;

Όποιος πιστώνει στα social media οποιαδήποτε από αυτές τις αλλαγές, κάνει πιθανά λάθος. Όποιος δεν πιστώνει τίποτα στα social media, επίσης, πιθανά, κάνει λάθος. Στη δική μου ανάλυση, το Facebook είχε να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την επανάσταση στην Τυνησία. Υπήρξε το εργαλείο που χρησιμοποίησαν οι ακτιβιστές στο Σιντί Μπουζίντ για να ανεβάσουν βίντεο, που ακτιβιστές έξω από τη χώρα μετέφρασαν και τοποθέτησαν σε εννοιολογικό πλαίσιο, δίνοντάς το στο Αλ Τζαζίρα, το οποίο το μετέδωσε πίσω στη χώρα, βοηθώντας τους ανθρώπους να μάθουν ότι συνέβαινε μια επανάσταση και ότι μπορούσαν να ενωθούν με αυτή. Αλλά το Facebook ήταν ένας από τους παράγοντες -τα συνδικάτα, οι δικηγόροι, οι παλιοί ακτιβιστές, όλοι έπαιξαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Βασικά, είναι κακή ιδέα να ψάχνει κάποιος «τη μία αιτία» για τις επαναστάσεις -είναι σχεδόν πάντα ένας συνδυασμός παραγόντων που συνεισφέρουν.

-Μιλώντας για τους δημοσιογράφους, έχεις πει ότι υπάρχει ισχυρή τάση στα συμβατικά μέσα ενημέρωσης να δίνουν σημασία σε ιστορίες όταν αυτές έχουν φτάσει στο σημείο να γίνουν κρίσεις, ή να γράφουν ιστορίες που οι άνθρωποι θέλουν να ακούσουν. Θέλεις να μας το αναλύσεις λίγο παραπάνω;

Η Τυνησία στην οποία αναφέρθηκα, είναι ένα καλό παράδειγμα. Ξεκινήσαμε να γράφουμε για τις διαδηλώσεις στην Τυνησία τέσσερις εβδομάδες προτού πέσει η κυβέρνηση του Μπεν Αλί. Εμείς στο Global Voices δε μπορούσαμε να κάνουμε κανέναν να δώσει σημασία στην ιστορία… μέχρι την αποχώρηση του Μπεν Αλί, οπότε το τηλέφωνο σε σταματούσε να χτυπά. Η δημοσιογραφία μπορεί να είναι πολύ κοντόφθαλμη αυτό τον καιρό. Είναι λες και υπάρχουν μία ή δύο μεγάλες ιστορίες και όλοι αισθάνονται υποχρεωμένοι να προσθέσουν το προσωπικό τους στοιχείο σε αυτές. Πιστεύω ότι είναι πολύ καλύτερο να προσπαθεί κανείς να καλύψει μια πολύ ευρύτερη γκάμα θεμάτων, όχι μόνο αυτό το ένα στο οποίο όλοι είναι επικεντρωμένοι την ίδια στιγμή.

Τα εργαλεία (των Νέων Μέσων) μας βοηθούν να ανακαλύψουμε αυτό που θέλουμε να ξέρουμε, αλλά δεν έχουν πολλή δύναμη στο να μας βοηθούν να ανακαλύψουμε αυτά που ίσως θα χρειαζόταν να ξέρουμε - από το βιβλίο του Ethan Zuckerman, Rewire

-Και, προσθέτεις σε μια σου συνέντευξη, «είναι δυνατό να φανταστώ έναν τύπο μέσου ενημέρωσης που» -μου αρέσει πολύ αυτή σου η φράση- «σκανάρει τους ορίζοντες και μας δίνει μια καλύτερη εικόνα αυτού που έρχεται, όχι αυτού που έχει ήδη φτάσει». Σε ένα μιντιακό περιβάλλον όπου οι δημοσιογράφοι όλο και περισσότερο γράφουν εξαρτώμενοι από «τα κλικς» που παίρνουν τα θέματά τους, πώς μπορεί να γίνει αυτό; Πώς θα έπρεπε να λειτουργούν τα μέσα ενημέρωσης;

Πιστεύω ότι τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης έχουν πολλά να μάθουν από τα ευρωπαϊκά συστήματα στα οποία υπάρχουν ισχυρά δημόσια μέσα ενημέρωσης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, σχεδόν όλα τα μέσα ενημέρωσής μας είναι εμπορικά. Πιστεύω ότι θα ήταν σωστό να έχουμε μέσα ενημέρωσης στα οποία το εμπορικό ενδιαφέρον θα συμπληρώνεται από media με χρηματοδότηση από τους φορολογούμενους, που θα καλύπτουν μια ευρεία γκάμα θεμάτων και οπτικών. Δυστυχώς, πιστεύω ότι κάτι τέτοιο είναι απίθανο να υπάρξει στις ΗΠΑ.

-Είσαι διευθυντής στο Κέντρο Πολιτικών Μέσων στο ΜΙΤ. Μπορείς να μας πεις πάνω σε τι δουλεύετε αυτή τη στιγμή;

Μεγάλο κομμάτι της δουλειάς μας είναι να ανιχνεύουμε την εξάπλωση ιδεών μέσω των media με την πλατφόρμα μας, Media Cloud. Σκανάρουμε εκατοντάδες χιλιάδες δίκτυα ειδήσεων, για να μελετούμε πώς έρχεται στην επικαιρότητα μια ιστορία και πώς εξαπλώνεται από τα blogs στα παραδοσιακά μέσα, ή το αντίστροφο. Αυτή τη στιγμή, χρησιμοποιούμε αυτά τα εργαλεία για να κατανοήσουμε πώς το κίνημα «Black Lives Matter» διαμορφώνει τον διάλογο στην Αμερική για την αστυνόμευση και τη φυλή.

-Μεταξύ των πολλών πραγμάτων που κάνεις, είναι και να διδάσκεις στο ΜΙΤ. Είσαι αισιόδοξος για τη δημοσιογραφία «στον καιρό των social media»;

Είμαι πολύ αισιόδοξος για τη δημοσιογραφία και για μεμονωμένους δημοσιογράφους. Είμαι λιγότερο αισιόδοξος για τα υπάρχοντα μέσα ενημέρωσης, όπως οι εφημερίδες, και για τους αναγνώστες. Πιστεύω ότι η σπουδαία δημοσιογραφία θα συνεχίσει να υπάρχει, και πιστεύω ότι οι δημιουργικοί δημοσιογράφοι θα βρουν τρόπους να φτιάξουν νέα δίκτυα και νέους τρόπους να υποστηρίξουν τη δουλειά τους. Είμαι πολύ ανήσυχος για την επιτυχία των υπαρχόντων δικτύων ενημέρωσης, και φοβάμαι ότι οι αναγνώστες θα δυσκολεύονται όλο και πιο πολύ να βρίσκουν σπουδαία δημοσιογραφία, σε μια θάλασσα  μέσων ενημέρωσης «με οδηγό τα κλικς».

Ο Ethan Zuckerman έχει γράψει, μεταξύ άλλων, το βιβλίο Rewire: Digital Cosmopolitans in the Age of Connection. Ζει σε μια μικρή πόλη στην επαρχία Μπερκσάιρ της Μασαχουσέτης.