Αφιέρωμα – Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στις Τέχνες: Επί σκηνής, μεγάλης και μικρής οθόνης (video)

Μόνο μέχρι το 2018, τουλάχιστον σε 100 αριθμώνται οι θεατρικές παραστάσεις και σε 33 οι κινηματογραφικές – τηλεοπτικές παραγωγές της περιόδου από το 1965, που εμπνέονται από 81 πεζογραφήματα του κορυφαίου λογοτέχνη Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Ο σπουδαίος Σκιαθίτης διηγηματογράφος ενέπνεε και συνεχίζει να εμπνέει δημιουργούς, που αποδίδουν τα σπουδαία κληροδοτήματά του στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Οι ήρωες του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη ζωντανεύουν από τον Μανούσο Μανουσάκη, στη νέα σειρά της ΕΡΤ. Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Βαρδιάνος στα Σπόρκα», «ζωντανεύει» σε σκηνοθεσία Μανούσου Μανουσάκη, και μας μεταφέρει το κλίμα και την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής, στα μέσα του 19ου αιώνα. Πρεμιέρα 2 Οκτωβρίου και κάθε Σάββατο στις 22:00 στην ΕΡΤ1. 

Στο ertnews.gr για τη μεταφορά του σημαντικού διηγήματος (και των άλλων, που θα ακολουθήσουν) στη μικρή οθόνη, αλλά και τη μυθοπλασία που ανθεί ξανά στην τηλεόραση, μίλησε ο σκηνοθέτης Μανουσος Μανουσάκης.

Η παρουσία του Α. Παπαδιαμάντη στις Τέχνες έχει τεράστιο εύρος.

*Κατά την πρώτη φάση της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής πρόσληψης του συγγραφέα συνυπάρχουν έργα “πολιτισμικής κληρονομιάς”, όπως τα σίριαλ Οι έμποροι των εθνών (1973) και Η γυφτοπούλα (1974) και φιλμ του ελληνικού μοντερνισμού: Η φόνισσα (1974) και Καλή σου νύκτα κυρ’ Αλέξανδρε… (1981). Μεταγενέστερα παρακολουθούμε “ιδιοποιήσεις” και συνθέσεις διηγημάτων προκειμένου να περιγραφούν μυστηριακοί και ηθογραφικοί/ρεαλιστικοί κόσμοι: Τα ρόδινα ακρογιάλια (1998), Γωνιά του παραδείσου (1998), Η νοσταλγός (2004), Κι να φύγω… θα ξανάρθω (2005).
Κατά την τελευταία εικοσαετία, εκατό σκηνικά θεάματα, πολυπρόσωπα ή μονολογικά, αποδεικνύουν το ενδιαφέρον των ανθρώπων του θεάτρου για τον συγγραφέα. Από τη μια πλευρά ανακαλύπτουμε μια (νεο)ηθογραφική προσέγγιση που μιλά για τη “χαμένη ελληνικότητα του θεάτρου” και από την άλλη τις μεταμοντέρνες περφόρμανς, όπου προέχουν η “εωσφορική” ατμόσφαιρα και ο διάλογος ανάμεσα στον Παπαδιαμάντη και τη σημερινή “Ελλάδα της κρίσης”. Η σπουδή στο έργο του Παπαδιαμάντη φαίνεται να καθόρισε την καλλιτεχνική δράση σκηνοθετών με ενδιαφέρον γύρω από το αφηγηματικό θέατρο: Χατζάκης, Λιβαθινός, Αβδελιώδης, Γεμεντζάκη, Σαράντος, Αμπαζής. Οι συναφείς παραστάσεις οργανώθηκαν με βασικό κριτήριο τα θέματα των διηγημάτων: οι γυναικείοι κόσμοι, η σύγκρουση με την κοινωνία, οι αντισυμβατικοί χαρακτήρες, το ερωτικό ιδανικό και απωθημένο, η ετερότητα και η θνητότητα. Πολλές από αυτές τις παραστάσεις γνώρισαν μεγάλη ανταπόκριση στο κοινό και επέδρασαν με δυναμικό τρόπο στη σύγχρονη σκηνική δραστηριότητα (Η φόνισσα [1998], Φεύγουσα κόρη [2005], Οι έμποροι των εθνών [2011]).

Ο «Αμερικάνος», μια συναρπαστική ιστορία αγάπης και ξενιτιάς, στη θεατρική του μεταφορά, εκτιμάται ότι προσέλκυσε πάνω από 50.000 θεατές. Η παράσταση παιζόταν αδιαλείπτως για 10 χρόνια ανά την Ελλάδα. Σκηνοθεσία-Ερμηνεία-Φωτισμοί ανήκαν στον Θανάση Σαράντο, ενώ η μουσική σύνθεση στον Λάμπρο Πηγούνη, με μουσικό επί σκηνής τον Κωνσταντίνο Ευαγγελίδη.

Ενδεικτικά, προ πενταετίας, το 2016 μόνο, τρεις φορές ακούστηκε η γλώσσα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη σε αθηναϊκές θεατρικές σκηνές. Την ίδια χρονιά και η Εθνική Λυρική Σκηνή τον τίμησε, όχι για πρώτη φορά.

Η Εταιρεία Παπαδιαµαντικών Σπουδών αποφάσισε να οργανώσει το Δ΄ Διεθνές Συνέδριο για τον Αλέξανδρο Παπαδιαµάντη (1851-1911) και το έργο του, ακολουθώντας την ανά δεκαετία διεξαγωγή του, µε αφετηρία το 1991. Το συνέδριο προγραµµατίζεται για τις αρχές Οκτωβρίου 2021, πιθανότατα στη Σκιάθο, και θα έχει θέµα «Η διαχρονία του Παπαδιαµάντη (λογοτεχνία, ζωγραφική, θέατρο, κινηµατογράφος, τηλεόραση, µουσική)».

*Η Εταιρεία Παπαδιαμαντικών Σπουδών παραθέτει ενδεικτικά έργα και εκπομπές της ΕΡΤ, πολλές από τις οποίες μπορούν να αναζητηθούν στο πλούσιο αρχείο της κρατικής ραδιοτηλεόρασης.

«ΕΠΟΧΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ»: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Ακολουθεί το επεισόδιο – αφιέρωμα στον σπουδαίο πεζογράφο, της εκπομπής της ΕΡΤ «Εποχές και συγγραφείς» παραγωγής 1999. Πρόκειται για μια σειρά ντοκιμαντέρ του Τάσου Ψαρρά με θέμα τη ζωή και το έργο σημαντικών Ελλήνων λογοτεχνών και την προσφορά τους στην πνευματική ζωή του τόπου. Προέρχεται από το πλούσιο αρχείο τηλεοπτικού προγράμματος της ΕΡΤ.

Σε αυτήν, παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με τον γενέθλιο τόπο του, τη Σκιάθο, την ιερατική του οικογένεια, τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή στην Αθήνα, την επαγγελματική του ενασχόληση με τη μετάφραση για λόγους βιοπορισμού. Για το έργο του και το τεράστιο μέγεθός του μιλά ο καθηγητής πανεπιστημίου ΦΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ο οποίος του αποδίδει τον τίτλο «του μεγαλύτερου Έλληνα λογοτέχνη». Όπως επισημαίνεται, τα μυθιστορήματά του κλείνουν την εποχή του νεοελληνικού ρομαντισμού και τα διηγήματά του αποτελούν την αρχή του νεοελληνικού ρεαλισμού και της ρεαλιστικής ηθογραφίας. Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ αναδεικνύεται σε εξαίσιο μελετητή της ανθρώπινης ψυχολογίας και των ηθών της εποχής του. Στη διάρκεια της εκπομπής υπογραμμίζεται η ευρεία ελληνομάθεια και γλωσσομάθειά του και διερευνάται η έννοια της θρησκευτικότητας στο έργο του, η οποία, όπως τονίζεται, δεν ταυτίζεται με τη θρησκοληψία ή τη δεισιδαιμονία, αλλά με την αληθινή και βαθιά του πίστη στην ορθοδοξία. Σημειώνεται επίσης ο κεντρικός ρόλος που κατέχει στα έργα του η γυναικεία μορφή είτε στην εωσφορική εκδοχή της, όπως στη «Φόνισσα», είτε ως ερωτικό αντικείμενο του πόθου, όπως στο διήγημα του «Το όνειρο στο κύμα». Η εικόνα του μεγάλου Έλληνα πεζογράφου ολοκληρώνεται μέσα από αναφορές του Κ. ΠΑΛΑΜΑ, του Ο. ΕΛΥΤΗ και του Γ. ΣΕΦΕΡΗ στο έργο του και στην περίοπτη θέση που καταλαμβάνει στα ελληνικά γράμματα.

Και στο ERTflix μπορείτε να παρακολουθήσετε αφιερώματα – εκπομπές εσωτερικής παραγωγής της ΕΡΤ για τον εμβληματικό λογοτέχνη.

Ο «Βαρδιάνος στα Σπόρκα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη δια χειρός Μανούσου Μανουσάκη, στις 2 Οκτωβρίου στην ΕΡΤ1

Το διήγημα αφηγείται την ιστορία της 50χρονης Σκεύως. Όταν μαθαίνει ότι ο γιος της (Σταύρος), ο οποίος έχει μπαρκάρει λοστρόμος προκειμένου να μαζέψει χρήματα για να ζητήσει σε γάμο την αγαπημένη του Ρηνιώ, είναι άρρωστος, η Σκεύω μεταμφιέζεται σε άντρα και γίνεται βαρδιάνος (φύλακας) στα σπόρκα (καράβια που βρίσκονταν σε καραντίνα εξαιτίας της χολέρας), προκειμένου να τον σώσει.

Σκηνοθεσία: Μανούσος Μανουσάκης Διασκευή σεναρίου: Σταύρος Αβδούλος, Ειρήνη Ριτσώνη Παίζουν: Ρένια Λουιζίδου, Γιώργος Σαββίδης, Τζένη Καζάκου, Πέτρος Ξεκούκης, Τάκης Βαμβακίδης, Μαρία Καβουκίδη, Παύλος Κουρτίδης, Κωνσταντίνος Χατζούδης, Λάμπρος Παπαγεωργίου, Γιώργος Αμούτζας, Κωνσταντίνα Τζώρτζη, Γεωργία Σωτηριανάκου, Χρήστος Χαλβαντζάρας, Αλέξανδρος Μούκανος, Γιώργος Χαλεπλής, Παναγιώτης Κατσώλης, Βασίλης Γιακουμάρος, Σταμάτης Τζελέπης, Φώτης Πετρίδης, Δημήτρης Κοτζιάς, Μανώλης Μαμαλάκης, Παρή Τρίκα, Θοδωρής Προκοπίου, Μάμιλη Μπαλακλή, Χριστίνα Πάγκαλη, Μαρία Παλαιολόγου, Μελίνα Βαμβακά, Νικόλας Λυγκούρης.

https://www.youtube.com/watch?v=rT6IrLg41us

Πηγές: ΕΡΤ / *βιβλίο Κωνσταντίνου Κυριακού «Ως ναυάγια αι λέξεις… Η πρόσληψη του έργου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στον κινηματογράφο, στο θέατρο και στην τηλεόραση» εκδ. Αιγόκερως / Εταιρεία Παπαδιαμαντικών Σπουδών