Simon Singh: Τα μυστικά μαθηματικά των Simpsons

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ποιος δεν Λ Α Τ Ρ Ε Υ Ε Ι τους Σίμσονς; Μόνο κάποιος που δεν έχει δει τη δημοφιλή σειρά. Από το 1989 και μετά –στον 27ο κύκλο σήμερα– ο Χόμερ (Όμηρος φυσικά) και η γυναίκα του Μαρτζ μαζί με τα τρία τους παιδιά, τον Μπαρτ, τη Λίζα και τη Μάγκι, αντιπροσωπεύουν, και ταυτόχρονα σατιρίζουν ένα ένα, τα στερεότυπα της μεσοαστικής αμερικανικής οικογένειας.

Και μαζί με την αμερικανική, τη δυτική. Κι έτσι αναγνωρίζουμε πολλά στοιχεία και της γαλλικής, της σουηδικής ή της ελληνικής οικογένειας. Πρόκειται για μια σειρά που μας κάνει να γελάμε και να προβληματιζόμαστε ταυτόχρονα. Ωστόσο, ο γνωστός βρετανός εκλαϊκευτής της επιστήμης, Σάιμον Σινγκ, ανακάλυψε ότι την ίδια ώρα μπορούμε και να μορφωθούμε. Στο τελευταίο του βιβλίο «Τα μυστικά μαθηματικά των Simpsons» μας εξηγεί πώς. Κι επειδή είχαμε απορίες από το «μάθημα», τον συναντήσαμε πριν από λίγο καιρό σ’ ένα ταξίδι του στην Αθήνα για να μας τις λύσει.

Οι Σίμσονς είναι ένα πολύ γνωστό σήριαλ. Πώς είχατε την ιδέα να γράψετε ένα βιβλίο που ασχολείται με τα «μαθηματικά» τους;

Μια μέρα που έβλεπα τους Σίμσονς στην τηλεόραση -μου αρέσουν πολύ και δεν χάνω επεισόδιο- έπεσα πάνω σε μια ιστορία που διηγείται ότι ο Χόμερ θέλει να γίνει εφευρέτης. Ο τίτλος της ήταν «Ο μάγος της αειθαλούς ταράτσας». Σε αυτό το επεισόδιο ο Χόμερ γράφει σε έναν μαυροπίνακα μια εξίσωση που ονομάζεται το «τελευταίο θεώρημα του Φερμά» (1). Το πρώτο βιβλίο που έγραψα ήταν αφιερωμένο σε αυτό το θεώρημα, κι έτσι, μόλις το έγραψε στον μαυροπίνακα, το αναγνώρισα αμέσως κι έμεινα έκπληκτος. Αναρωτήθηκα, λοιπόν, ποιος θα μπορούσε να το έχει βάλει στο σενάριο. Έψαξα και τελικά κατάφερα να επικοινωνήσω με έναν από τους σεναριογράφους, τον Ντέιβιντ Κόεν. Μου εξήγησε ότι είχε σπουδάσει μαθηματικά και ότι συχνά έβαζε μαθηματικές πινελιές στους Σίμσονς. Μου είπε, επίσης, ότι δεν ήταν ο μόνος αλλά και ότι και άλλοι από τους σεναριογράφους που είχαν σπουδάσει μαθηματικά πρόσθεταν τα δικά τους. Μίλησα και με άλλους, ξαναείδα τα επεισόδια των Σίμσονς με άλλο μάτι και διαπίστωσα ότι πράγματι ήταν γεμάτα μαθηματικούς τύπους αλλά και ότι θα μπορούσα να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο για το θέμα.

Ένα ολόκληρο βιβλίο για τα «Μαθηματικά των Σίμσονς»! Αν γράφατε εσείς τη σειρά, θα βάζατε μέσα τόσα μαθηματικά;

Νομίζω ότι επειδή οι σεναριογράφοι είναι μαθηματικοί βάζουν στη σειρά αυτό που ξέρουν καλύτερα. Άλλοι γνωρίζουν καλά την αμερικανική πολιτική κι έτσι τη βάζουν στις σειρές που γράφουν, άλλοι το κάνουν με τη λογοτεχνία ή την τέχνη. Εγώ έχω σπουδάσει φυσική και υποθέτω ότι αν έγραφα τους Σίμσονς θα έβαζα μέσα περισσότερες ατάκες με αναφορά στη φυσική, αλλά έτσι κι αλλιώς και η φυσική υπάρχει ήδη στους Σίμσονς.

Ας δούμε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Όπως το «Δεντρόσπιτο του Τρόμου».

Σε αυτό το επεισόδιο ο Χόμερ μεταφέρεται σε μια «υψηλότερη διάσταση». Όσοι το έχουν δει θα το θυμούνται σίγουρα, γιατί τα γραφικά δεν είναι τα συνηθισμένα, μετατρέπονται σ’ ένα είδος εικόνας υπολογιστή. Και μέσα σε λίγα λεπτά βλέπουμε να περνούν από την οθόνη το «τελευταίο θεώρημα του Φερμά», η ταυτότητα (ή εξίσωση) του Όιλερ (2), το Πρόβλημα P=NP (3), ένα άλυτο πρόβλημα που όποιος καταφέρει να το λύσει θα κερδίσει ένα εκατομμύριο δολάρια. Υπάρχει ακόμα αναφορά στις καρτεσιανές συντεταγμένες (4), στην «Τσαγιέρα της Γιούτα», μια μέθοδος με την οποία οι μαθηματικοί δοκιμάζουν τα τρισδιάστατα μοντέλα τους, την κωδικοποίηση ASCII, ένας τρόπος να μετατρέπεις αριθμούς σε γράμματα και το αντίστροφο στους υπολογιστές. Και τελικά ολόκληρο το επεισόδιο αναφέρεται στα μαθηματικά αφού ο Χόμερ μεταφέρεται σε μία «υψηλότερη διάσταση». Πρόκειται, στην ουσία, για μια διερεύνηση του τι σημαίνει «υψηλότερη διάσταση» στα μαθηματικά (5). Για μένα, το «Δεντρόσπιτο του Τρόμου» είναι η πιο μαθηματική τηλεοπτική στιγμή.

Aκούστε την απάντηση του Simon Singh στη συνέντευξη που μας παραχώρησε εδώ.

Υπάρχουν και άλλοι σαν και σας που αναγνωρίζουν τη «μαθηματική διάσταση» των Σίμσονς;

Πολλοί λίγοι. Η συγγραφή του βιβλίου μού πήρε δέκα χρόνια και σ’ αυτό το διάστημα, όποτε έλεγα ότι το θέμα του είναι οι Σίμσονς και τα μαθηματικά, οι συνομιλητές μου σοκάρονταν, γιατί κανείς στην πραγματικότητα δεν το βλέπει. Στις ΗΠΑ γνώρισα δύο μαθηματικούς που το είχαν προσέξει και μάλιστα είχαν προσθέσει και μια διάλεξη στο πανεπιστήμιο για το θέμα. Εκτός, όμως, από αυτούς και μερικούς ακόμα οπαδούς των Σίμσονς, για τους περισσότερους αποτελεί μια πρωτόγνωρη ιστορία. Για έναν συγγραφέα, κάτι τέτοιο είναι ένα αληθινό όνειρο: να βρεις μια ιστορία που να είναι και ενδιαφέρουσα και καινούργια, να μην έχει γράψει ποτέ κανείς γι’ αυτήν.

Τι θέμα θα έχει το επόμενο βιβλίο σας;

Δεν είμαι πολύ σίγουρος, για την ώρα δεν έχω κάποια φρέσκια ιδέα. Έχω ιδρύσει μια ΜΚΟ που ονομάζεται «Σωστή Σκέψη» (6) με στόχο την προώθηση της επιστήμης και το ξεμπρόστιασμα των ψευδοεπιστημών. Για την ώρα αφιερώνω τον χρόνο μου εκεί, προσπαθώντας να δώσω στον κόσμο να καταλάβει, για παράδειγμα, το πώς τα μέντιουμ μπορεί να φαίνονται μέντιουμ χωρίς όμως να είναι.

Ποια είναι τα στοιχεία που κάνουν έναν συγγραφέα, έναν καλό συγγραφέα επιστημονικών θεμάτων;

Είναι δύσκολο να πει κανείς γιατί υπάρχουν άνθρωποι σαν τους Στιβ Τζόουνς, Μάρτιν Ρις, Τζιμ Αλκαλίλι, Ρίτσαρντ Ντόκινς που είναι καθηγητές στο πανεπιστήμιο και όταν γράφουν για τη γενετική, τη θεωρία της εξέλιξης, την κοσμολογία ή τη φυσική γράφουν από τη θέση της απόλυτης αυθεντίας και τη χρησιμοποιούν με αποτελεσματικό τρόπο, γιατί όχι μόνο έχουν τη γνώση αλλά ξέρουν και πώς να την επικοινωνήσουν. Εγώ έρχομαι από ένα εντελώς διαφορετικό πεδίο, μπορεί να έκανα τη διδακτορική μου διατριβή στη Φυσική αλλά δεν είμαι αυθεντία. Επομένως, καθετί που γράφω θα πρέπει πρώτα να το μάθω από την αρχή. Κι αυτό νομίζω είναι καλό γιατί μπορώ να γράψω για ό,τι θέμα μου αρέσει, για την κρυπτογραφία ή τα μαθηματικά ή οτιδήποτε. Την ώρα που εγώ μαθαίνω, μπορώ να το δω από την πλευρά του απλού αναγνώστη και ίσως αυτό με κάνει να στέκομαι με μεγαλύτερη συμπάθεια απέναντί του. Δεν νομίζω, πάντως, ότι υπάρχουν συνταγές για την επιτυχία στο επιστημονικό γράψιμο.

Τι νομίζετε ότι είναι αυτό που γοητεύει τους αναγνώστες επιστημονικών θεμάτων;

Έχω έναν γιο τεσσάρων χρονών που λατρεύει την επιστήμη: θέλει να μάθει πώς λειτουργούν τα πράγματα, πού πάει ο ήλιος τη νύχτα, γιατί ο ουρανός είναι γαλανός, γιατί κάνει κρύο τον χειμώνα και ζέστη το καλοκαίρι… Η επιστήμη είναι ενδιαφέρουσα από μόνη της. Ενδιαφέρει όλα τα παιδιά αλλά φοβάμαι πώς οι περισσότεροι μεγάλοι αφήνουν την περιέργειά τους κάπου στη διαδρομή. Ξεχνάνε πόσο υπέροχη είναι η επιστήμη και πόσο σημαντική για την κατανόηση του κόσμου μας.

Σημειώσεις της σύνταξης
1. Το τελευταίο θεώρημα του Φερμά (ή Υπόθεση του Φερμά) διατυπώνεται ως εξής: Είναι αδύνατον να χωρίσεις οποιαδήποτε δύναμη μεγαλύτερη της δεύτερης σε δύο ίδιες δυνάμεις. Είναι ένα από τα πιο γνωστά θεωρήματα στην ιστορία των μαθηματικών, διατυπώθηκε πρώτη φορά το 1637 από τον Πιέρ ντε Φερμά, και αποδείχθηκε μόνο το 1995 από τους μαθηματικούς Άντριου Γουάιλς και Ρίτσαρντ Τέιλορ.
2. Η ταυτότητα (ή εξίσωση) του Όιλερ

3. Ένα σημαντικό άλυτο πρόβλημα στην επιστήμη των υπολογιστών. Το ερώτημα που θέτει είναι, εάν κάθε πρόβλημα του οποίου η ύπαρξη λύσης μπορεί να επιβεβαιωθεί γρήγορα από έναν υπολογιστή μπορεί επίσης και να επιλυθεί γρήγορα από τον υπολογιστή.
4. Το καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων είναι ένα ορθογώνιο σύστημα συντεταγμένων που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει ένα σημείο στο επίπεδο ή στον χώρο.
5. Ο κόσμος μας αποτελείται από τρεις διαστάσεις, συν τη διάσταση του χρόνου. Μια «υψηλότερη διάσταση» είναι ένας –φανταστικός− κόσμος που αποτελείται από περισσότερες διαστάσεις. Στα μαθηματικά, το μοντέλο αυτό είναι χρήσιμο στη στατιστική και στην επεξεργασία δεδομένων, κυρίως του τεράστιου όγκου δεδομένων που αποτελούν τα Big Data.
6. http://goodthinkingsociety.org/

Ο Σάιμον Σινγκ (Simon Singh) γεννήθηκε το 1964 στο Σόμερσετ της Βρετανίας από Ινδούς γονείς. Ζει στο Λονδίνο με τη σύζυγό του, Ανίτα, και τον γιο τους, Χάρι. Σπούδασε Φυσική στο Imperial College και εκπόνησε τη διδακτορική διατριβή του στη Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και στο CERN. Το 1990 εργάστηκε στο τμήμα επιστημονικών ντοκιμαντέρ του BBC. Στο πλαίσιο της σειράς BBC Horizon, το 1996, σκηνοθέτησε ένα από τα πιο επιτυχημένα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκαν ποτέ στην αγγλική τηλεόραση, σχετικά με την επίλυση του «τελευταίου θεωρήματος του Φερμά» από τον μαθηματικό Andrew Wiles, για το οποίο κέρδισε το βραβείο BAFTA (British Academy of Films and Television Arts). Μετά από αυτό, έγινε ο μάγος των best seller βιβλίων με θέμα την εκλαΐκευση των επιστημών. Το πρώτο βιβλίο του Το τελευταίο θεώρημα του Φερμά μεταφράστηκε σε 32 γλώσσες και εξοικείωσε εκατομμύρια αναγνώστες σε όλο τον κόσμο με τα μυστήρια των μαθηματικών. Το δεύτερο βιβλίο του, Κώδικες και μυστικά, αποδίδει την ιστορία της κρυπτογραφίας (βιβλίο στο οποίο βασίστηκε η τηλεοπτική σειρά The Science of Secrecy του Channel 4), ενώ το τρίτο του βιβλίο, Big Bang, καταπιάνεται με τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης. Αρθρογραφεί συχνότατα στην εφημερίδα Guardian.
Προσωπική ιστοσελίδα: www.simonsingh.net
Το πρόσφατο ανατρεπτικό βιβλίο του Τα μυστικά μαθηματικά των Simpsons κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τραυλός (σελ.: 368, τιμή: 18,00 €).