Ρομπέρ Σουμάν – Ο «ιδρυτής της Ευρώπης»

Ρομπέρ Σουμάν

Ο «ιδρυτής της Ευρώπης»

Της Μανιώς Μάνεση

«Οι Ευρωπαίοι θα σωθούν αν έχουν συνείδηση της αλληλεγγύης τους απέναντι στον κοινό κίνδυνο»

Την περασμένη δεκαετία η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμέτωπη με τρεις κρίσεις, την οικονομική, την προσφυγική και την κρίση ασφάλειας, που μετατράπηκαν σε πολιτικο-κοινωνική κρίση, βρέθηκε πολλές φορές σε οριακό σημείο. Ακροβατώντας μεταξύ του συχνά καθοδηγούμενου και από μικροπολιτικές σκοπιμότητες εθνικού συμφέροντος και της ευρωπαϊκής ιδέας, είδε τη συνοχή, τις αξίες και τα ιδανικά της να αμφισβητούνται. Η προοπτική του ευρωπαϊκού οικοδομήματος δοκιμάστηκε, η Βρετανία ήταν το πρώτο κράτος-μέλος που αποφάσισε την αποχώρησή του και η ενωμένη δημοκρατική Ευρώπη αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει την πρόκληση να κρατήσει ζωντανό το όραμα των εμπνευστών της… Εκείνων, που στα συντρίμμια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, θεώρησαν ότι η ενότητα θα ήταν η μοναδική λύση για την αποφυγή μελλοντικών πολεμικών συγκρούσεων και την απομόνωση των ακραίων μορφών εθνικισμού.

Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ρομπέρ Σουμάν, πεπεισμένος ότι καμιά χώρα δεν θα μπορούσε να κηρύξει ξανά πόλεμο εάν δεν είχε τον έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, προτείνει τον από κοινού έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, των σημαντικότερων πρώτων υλών της πολεμικής βιομηχανίας σε μια ιστορική ομιλία, εμπνευσμένη και γραμμένη ως επί το πλείστον από τον επικεφαλής της Γαλλικής Επιτροπής Σχεδιασμού Ζαν Μονέ, στον οποίο ο Σουμάν είχε αναθέσει το σχέδιο. Θεωρούσε ότι αν επιτυγχανόταν η ταύτιση των οικονομικών συμφερόντων των ευρωπαϊκών κρατών, ο πόλεμος θα καθίστατο «όχι απλώς αδιανόητος, αλλά και πρακτικά ανέφικτος». Θεωρείται ένας από τους πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Γεννημένος στις 29 Ιουνίου 1886 στο Λουξεμβούργο, από πατέρα Γάλλο ο οποίος έγινε Γερμανός υπήκοος όταν η περιοχή στην οποία κατοικούσε προσαρτήθηκε από τη Γερμανία, και μητέρα Λουξεμβούργια. Γερμανός υπήκοος στη γέννησή του, έγινε Γάλλος το 1919 όταν, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Αλσατία-Λωρραίνη πέρασε στη Γαλλία. Σπούδασε νομικά, οικονομικά, πολιτική φιλοσοφία, θεολογία και στατιστική στα Πανεπιστήμια της Βόννης, του Μονάχου, του Βερολίνου και του Στρασβούργου, από το οποίο απέκτησε το πτυχίο νομικής με την ανώτατη διάκριση. Άνοιξε δικηγορικό γραφείο στη Μετς το 1912, απηλλάγη των στρατιωτικών του υποχρεώσεων στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο για λόγους υγείας και ξεκίνησε μεταπολεμικά την πολιτική του σταδιοδρομία ως μέλος του γαλλικού Κοινοβουλίου, εκπρόσωπος του νομού Μοζέλα.

Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην έναρξή του ο Σουμάν ήταν υφυπουργός της γαλλικής κυβέρνησης, ανέπτυξε αντιστασιακή δράση στη γαλλική Αντίσταση και συνελήφθη. Δραπέτευσε λίγο πριν εκτοπιστεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου για να διαφύγει στη συνέχεια στην «ελεύθερη Γαλλία», όπου έζησε στην παρανομία για τρία χρόνια. Αν και οι Ναζί τον επικήρυξαν για 100 000 μάρκα μετά την κατάληψή της, ο Σουμάν αρνήθηκε πρόσκληση του Γάλλου εξόριστου ηγέτη ντε Γκωλ να μεταβεί στο Λονδίνο προτιμώντας να μείνει με τους συμπατριώτες του στην κατεχόμενη Γαλλία.

Μεταπολεμικά, επανήλθε στην εθνική πολιτική σκηνή. Διετέλεσε υπουργός Οικονομικών, το 1947 πρωθυπουργός, υπουργός Εξωτερικών το 1948-1952, υπουργός Οικονομικών πάλι τη διετία 1955-1956. Υπήρξε βασικός διαπραγματευτής σημαντικών Συνθηκών και πρωτοβουλιών, όπως αυτών για τη δημιουργία του Συμβουλίου της Ευρώπης, του σχεδίου

Μάρσαλ και του NATO, πρωτοβουλίες που αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της συνεργασίας στο πλαίσιο της δυτικής συμμαχίας και στην ενοποίηση της Ευρώπης.

Το γεγονός ότι έζησε στην περιοχή των γαλλογερμανικών συνόρων επηρέασε καθοριστικά τη διαμόρφωση των ιδεών του. Παρά τα όσα υπέστη από το γερμανικό ναζιστικό καθεστώς ή ίσως εξαιτίας των όσων υπέστη, είχε πλήρη συνείδηση ότι μόνο η διαρκής συμφιλίωση με τη Γερμανία θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση μιας ενωμένης Ευρώπης.

Και στη ‘’Διακήρυξη Σουμάν’’, όπως έμεινε στην ιστορία η ομιλία του στις 9 Μαΐου 1950, πέντε ακριβώς χρόνια μετά την υπογραφή της παράδοσης και άνευ όρων συνθηκολόγησης της Γερμανίας, ξεδίπλωσε το σχέδιό του που οδήγησε στη δημιουργία της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν…

Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί δια μιας, ούτε σε ένα συνολικό σχέδιο : θα οικοδομηθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που κατ΄αρχάς θα δημιουργήσουν μια πραγματική αλληλεγγύη. Η συνένωση των ευρωπαϊκών εθνών απαιτεί να εξαλειφθεί η μακραίωνη διαμάχη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Η δράση που θα αναλάβουμε πρέπει να αφορά κατά πρώτο λόγο τη Γαλλία και τη Γερμανία….Η γαλλική κυβέρνηση προτείνει να τεθεί το σύνολο της γαλλογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβαυπό μια κοινή Ανώτατη Αρχή της οποίας η οργάνωση θα δίνει δυνατότητα συμμετοχής και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Η από κοινού διαχείριση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα θα εξασφαλίσει αμέσως την εγκαθίδρυση κοινών βάσεων οικονομικής ανάπτυξης, πρώτο στάδιο μιας Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, και θα αλλάξει το πεπρωμένο αυτών των περιοχών που επί πολλά χρόνια αφιερώθηκαν στην κατασκευή όπλων για πολέμους των οποίων υπήρξαν πάντα τα πρώτα θύματα.

Η αλληλεγγύη κατά την παραγωγή, που θα διαμορφωθεί με αυτόν τον τρόπο, θα αποδείξει ότι κάθε πόλεμος μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας είναι όχι μόνον αδιανόητος αλλά και υλικά αδύνατος.»

Η συνεργασία στόχευε να δημιουργήσει κοινά συμφέροντα μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, τα οποία θα οδηγούσαν σε σταδιακή πολιτική ολοκλήρωση. Ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για ειρηνικές σχέσεις μεταξύ τους. Ο Γερμανός Καγκελάριος Αντενάουερ αντιλαμβανόμενος αμέσως ότι η πρόταση αυτή αποτελούσε μια ευκαιρία για την εδραίωση της ειρήνης στην Ευρώπη απάντησε θετικά, όπως και οι κυβερνήσεις των Κάτω Χωρών, του Βελγίου, της Ιταλίας και του Λουξεμβούργου.

Σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, στις 18 Απριλίου 1951, τα έξι ιδρυτικά μέλη υπέγραφαν τη Συνθήκη των Παρισίων, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) με πρόεδρο τον Ζαν Μονέ. Η πρώτη υπερεθνική κοινότητα της Ευρώπης ήταν γεγονός, θέτοντας τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και κατόπιν της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήταν ουσιαστικά μια πρωτοβουλία για την ειρήνη.

Το επόμενο βήμα έγινε το 1957, όταν με τη Συνθήκη της Ρώμης ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) ή «Κοινή Αγορά».

Ο Σουμάν, υπέρμαχος της περαιτέρω ολοκλήρωσης μέσω της δημιουργίας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας ανέλαβε πρόεδρος του κοινοτικού οργάνου που σήμερα είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο κατά την αποχώρησή του, του απένειμε τον τίτλο του «ιδρυτή της Ευρώπης».

Ο Ρομπέρ Σουμάν πέθανε σε ηλικία 77 ετών, το Σεπτέμβρη του 1963.