Από τον 28ο στον 32ο Μεσημβρινό: Ο τουρκικός εθνικισμός στην Ανατολική Μεσόγειο

Ήταν Μάιος του 2001 όταν η Άγκυρα ανακοίνωσε ότι το ωκεανογραφικό πλοίο Πιρί Ρέις, γνωστό από παρελθούσες ελληνοτουρκικές κρίσεις, θα έβγαινε στην Ανατολική Μεσόγειο για να πραγματοποιήσει σεισμολογικές έρευνες. Η περιοχή που στόχευσε τότε η Τουρκία ξεκινούσε από τα ανατολικά της Ρόδου και έφθανε έως και τα δυτικά της Κύπρου.

Του Πιέρρου Τζανετάκου

Πρόκειται για τη θάλασσα μεταξύ του 28^ου και του 32^ου Μεσημβρινού, συμπεριλαμβανομένου του νησιωτικού συμπλέγματος της Μεγίστης. Ο Ερντογάν δεν είχε αναλάβει ακόμα την εξουσία και αυτή ήταν η πρώτη φορά που η Τουρκία προσδιόρισε τα όρια των διεκδικήσεών της επί της ελληνικής και της κυπριακής υφαλοκρηπίδας. Κατόπιν διαβουλεύσεων, η τουρκική κυβέρνηση υποχώρησε και το Πιρί Ρέις παρέμεινε ελλιμενισμένο. Ο κύβος, όμως, είχε ριφθεί: Η συγκεκριμένη περιοχή του χάρτη έμπαινε επισήμως στο στόχαστρο των Τούρκων.

Έντεκα χρόνια μετά, τον Απρίλιο του 2012, ο Ερντογάν επισημοποίησε τις υπέρμετρες αξιώσεις του, παραχωρώντας άδειες εκμετάλλευσης ολόκληρης της περιοχής στην κρατική εταιρεία πετρελαίου ΤΡΑΟ. Ήταν ο προάγγελος της «Γαλάζιας Πατρίδας», του ιδιότυπου τουρκικού εθνικιστικού οράματος, απώτερος στόχος του οποίου είναι η επέκταση των τουρκικών θαλάσσιων συνόρων από τον Εύξεινο Πόντο στο Αιγαίο και από εκεί στην Ανατολική Μεσόγειο.

Όσα ζούμε τις τελευταίες μέρες νοτίως του Καστελλόριζου είναι ακόμα ένα βήμα του τουρκικού εθνικισμού. Όλες οι κινήσεις του Ερντογάν γίνονται με το βλέμμα στραμμένο στον Οκτώβριο του 2023, όταν η Τουρκική Δημοκρατία συμπληρώνει 100 χρόνια ζωής. Κι όπως έχει υποσχεθεί ο Τούρκος πρόεδρος στο ακροατήριό του, η μεγάλη γιορτή για το έθνος θα είναι η απαλλαγή του από τα «δεσμά» της Λωζάνης. Οι επεκτατικές διαθέσεις της Άγκυρας δεν κρύβονται. Υλοποιήθηκαν εν μέρει στη Συρία και πλέον οι Τούρκοι επιδιώκουν να πλαισιώσουν γεωγραφικά τους όρους του παράνομου μνημονίου με την Λιβύη.

Είναι φανερό ότι τα τελευταία χρόνια ο Ερντογάν επιδιώκει με κάθε κόστος να μπει στα σπίτια των Τούρκων ως ο δεύτερος, μετά τον Κεμάλ, πατέρας τους. Εξ ου και επιχειρεί να διευρύνει την επιρροή του, μετά τους ισλαμιστές, και στους εθνικιστές. Έτσι εξηγούνται άλλωστε και οι δύο εν εξελίξει παράλληλες δράσεις του, σε Αγία Σοφία και Ανατολική Μεσόγειο.

Παραδοσιακά η τουρκική διπλωματία βάζει πολλά θέματα στο τραπέζι. Αυτό, όμως, που συμβαίνει τους τελευταίους μήνες φαίνεται να είναι διαφορετικά. Τα παγκόσμια αντίβαρα δεν είναι ίδια με το παρελθόν, ενώ την ίδια ώρα οι κινήσεις του Ερντογάν δείχνουν ότι ο Τούρκος πρόεδρος είναι όχι μόνο απρόβλεπτος, αλλά και ικανός για όλα. Και σε καμία περίπτωση δεν είναι απομονωμένος, όπως κάποιοι στην Αθήνα συνηθίζουν να ονειρεύονται. Συνομιλεί με Δύση και Ανατολή, ενώ η Ευρώπη αδυνατεί, εξαιτίας σειράς βάσιμων αιτιών, να του επιβάλει κυρώσεις. Το γεγονός ότι η Άγκυρα προχώρησε στην έκδοση της Navtex και τη στρατιωτικοποίηση της ευρύτερης περιοχής λίγες μόλις ώρες μετά το τέλος μιας από τις πιο ιστορικές και κρίσιμες διαπραγματεύσεις της Ευρώπης των 27 αποτελεί έμπρακτη απόδειξη ότι η Τουρκία δύσκολα υπόκειται σε διπλωματικές και άλλου είδους δεσμεύσεις. Βέβαιο είναι επίσης ότι η τελευταία τουρκική κίνηση στη σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου έγινε με κύριο γνώμονα την ενόχληση της Άγκυρας για μια πιθανή συμφωνία Ελλάδας – Αιγύπτου για την οριοθέτηση – έστω τμηματικά- της μεταξύ τους Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης.

Η περίοδος που ξεκίνησε από προχθές και θα διαρκέσει τουλάχιστον έως τη διεξαγωγή των εκλογών στις ΗΠΑ, θα είναι μια περίοδος για γερά νεύρα. Η ένταση θα συστηματοποιηθεί, με τον Ερντογάν να δοκιμάζει τόσο τις αντοχές, όσο κυρίως και την ετοιμότητα της Αθήνας. Εξαιρετικά θετικό το γεγονός ότι, μετά τον Έβρο, η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Ελλάδας εμφανίστηκαν πανέτοιμες να αποκρούσουν τον τουρκικό αιφνιδιασμό. Διαθέτοντας πληροφορίες ήδη από το βράδυ της Δευτέρας, ο ελληνικός στόλος δήλωσε δυναμικό παρόν, στήνοντας ένα ισχυρό αποτρεπτικό τείχος από τη Σάμο έως και το Καστελόριζο.

Δυστυχώς, όπως όλα δείχνουν, η Τουρκία δεν πρόκειται να αποσυρθεί από την Ανατολική Μεσόγειο. Διεκδικεί και θα συνεχίσει να διεκδικεί ζωτικό χώρο και επιρροή που σχετίζεται και με τις μελλοντικές εξελίξεις στη Συρία, όπου εντοπίζεται και το σοβαρότερο πρόβλημα του Ερντογάν, που δεν είναι άλλο από το κουρδικό. Εν μέσω των επερχόμενων ανακατατάξεων σε στεριά και θάλασσα πέριξ της Μέσης Ανατολής, οι Τούρκοι δεν μένουν αμέτοχοι. Μπορεί αυτά που ζητούν τώρα μεταξύ του 28^ου και του 32^ου Μεσημβρινού να φαντάζουν σε πολλούς παράλογα, αλλά η Άγκυρα γνωρίζει ότι προχωρώντας σε μείζονες διεκδικήσεις θα εξασφαλίσει μια περίοπτη θέση στο διαπραγματευτικό τραπέζι των ισχυρών. Δεν θα είναι ο παρίας των Σεβρών και της Λωζάνης.