Από το λάγανον στη λαγάνα και από τη νηστεία στη βιοηθική

Η Καθαρά Δευτέρα είναι η μέρα που σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής, δηλαδή της τεσσαρακονθήμερης νηστείας η οποία ολοκληρώνεται το Πάσχα. Η πρώτη μέρα της νηστείας για τους Έλληνες σημαίνει λαγάνα, λέξη που  προέρχεται από το αρχαίο λάγανον το οποίο απαντάται για πρώτη φορά στους ελληνιστικούς χρόνους.

Σύμφωνα με την καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας του ΑΠΘ Σουλτάνα Βαλαμώτη η οποία μίλησε στο Ο3 της ΕΡΤ3, αναφορές στο άζυμο λάγανον υπάρχουν από την αρχαιότητα, κάτι που σημαίνει ότι υπήρχε και λάγανον που έφτιαχναν με προζύμι ή κάποιου είδους προετοιμασία στη ζύμη. Αυτό που δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη είναι αν το λάγανον ή γενικότερα ο άρτος είχαν θέση σε θρησκευτικές τελετουργίες.

Όσον αφορά τη νηστεία στην ορθόδοξη παράδοση, σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ Πέτρο Παναγιωτόπουλο οι πρώτες θεολογικές προσεγγίσεις στη νηστεία τοποθετούνται στην κατάσταση του Παραδείσου και παραπέμπουν στον απαγορευμένο καρπό για τον Αδάμ και την Εύα.

Η πρώτη επίσημη αναφορά σε Σαρακοστή σχετίζεται με την τεσσαρακονθήμερη παραμονή του Χριστού στην έρημο πριν αρχίσει το κηρυκτικό του έργο και γίνεται στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο το 325 μ.Χ. Για τον σύγχρονο άνθρωπο, η αποχή από συγκεκριμένα είδη τροφών έχει πολλαπλές διαστάσεις. Όπως υπογράμμισε μιλώντας στο Ο3 ο κ. Παναγιωτόπουλος, «η νηστεία σηματοδοτεί την αποδέσμευση του ανθρώπου από τις ίδιες τις ανάγκες του και το άνοιγμά του προς το Θεό και τον συνάνθρωπο».

Ο ίδιος διευκρίνισε μάλιστα ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι τόσο η αποχή μας από το φαγητό αλλά από τις βλαβερές μας συνήθειες και η πρόθεσή μας να έρθουμε κοντά στον διπλανό μας.

Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι, όπως σημείωσε ο καθηγητής, η εγκράτεια εμπεριέχεται ήδη στις  αρχαιοελληνικές διδασκαλίες εγκράτειας π.χ στις πυθαγόρειες αλλά και σε θρησκείες όπως το Ισλάμ και ο βουδισμός.

Κατά τη διάρκεια της νηστείας ο άνθρωπος συντηρείται με τις βασικές τροφές, αυτές που προσφέρουν τη μικρότερη δυνατή ευχαρίστηση. Αναφερόμενος τέλος στο μέλλον της νηστείας ο κ. Παναγιωτόπουλος επισήμανε πως η βαθύτερη έννοια της που είναι η εγκράτεια επανέρχεται στο προσκήνιο κάθε φορά που τίθενται ζητήματα βιοηθικής γύρω από μείζονα ζητήματα όπως οι νέες τεχνολογίες. «Σημασία έχει να μη χρησιμοποιεί ο άνθρωπος με βουλιμία όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του αλλά να τα ελέγχει και όχι να ελέγχεται από αυτά».