“Τα σύρματα” και η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση στη Μέση Ανατολή

Σημαντικό ρόλο στη μαζικοποίηση και συγκρότηση του ελληνικού στρατού στη Μέση Ανατολή, έπαιξε μεγάλος αριθμός προσφύγων πολέμου.

Περνώντας από τα κατεχόμενα από Ιταλούς και Γερμανούς ελληνικά νησιά στην Τουρκία και ακολούθως προς τη Μ. Ανατολή, στελέχωσαν τις ένοπλες δυνάμεις.

Η συνθηκολόγηση της Ελλάδας σήμανε τη διαφυγή μέρους των ενόπλων δυνάμεών της προς την Αίγυπτο και σημαντικού μέρους του στόλου, που έφυγε συντεταγμένα και όχι σκόρπια, μετά από απόφαση του συνόλου των υπηρετούντων ότι δεν θα παραδοθούν και δεν θα παραδώσουν τα πλοία.

Παράλληλα με τη γέννηση των αντιστασιακών οργανώσεων στην κατεχόμενη Ελλάδα, στους κόλπους του ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής, ιδρύθηκε στις 10 Οκτωβρίου 1941 η αντιφασιστική στρατιωτική οργάνωση – ΑΣΟ, με πρωτεργάτες πρόσφυγες που είχαν ενταχθεί στο στρατό μετά τη διαφυγή τους.

Εκ των κορυφαίων ηγετικών στελεχών ήταν ο Ικαριώτης κομμουνιστής και πρόσφυγας πολέμου Γιάννης Σαλλάς, αργότερα επικεφαλής του «Κεντρικού Γραφείου Αντιφασιστικών Οργανώσεων Μέσης Ανατολής». Με την κατάρρευση – συνθηκολόγηση της Ελλάδας, υπήρξε δραπέτης όντας κρατούμενος από το μεταξικό καθεστώς, όταν το 1936 επιχείρησε να πάει στην Ισπανία για να πολεμήσει στο πλευρό των δημοκρατικών στον ισπανικό εμφύλιο. Το 1949 ενταγμένος στο ΔΣΕ, προδόθηκε στη Σάμο, συνελήφθη αλλά αντί να οδηγηθεί σε στρατοδικείο, δολοφονήθηκε καθ’ οδόν.

Γρήγορα η ΑΣΟ, που έγινε και ΑΟΝ, ΑΟΑ (αντιφασιστική οργάνωση ναυτικού με ίδρυση το Δεκέμβρη του 1941 και το 1942 η αντιφασιστική οργάνωση αεροπορίας) αγκάλιασε το μεγαλύτερο μέρος, κοντά στο 90% των Ελλήνων στρατευμένων. Η ΑΣΟ εξέδιδε σε χιλιάδες αντίτυπα την πολυγραφημένη εφημερίδα «Αντιφασίστας», σε συνεργασία με Έλληνες Αιγυπτιώτες. Συμμετείχε επίσης στη διαδήλωση της Πρωτομαγιάς του 1942 στο Τελ Αβίβ.

Θα πρέπει να συνεκτιμήσουμε ότι προηγήθηκε η δεκαετία του Μεσοπολέμου με τη γιγάντωση των καθεστώτων Χίτλερ και Μουσολίνι, τη δικτατορία Μεταξά και φυσικά την κατοχή σε βάρος της Ελλάδας, αλλά και τον ενθουσιασμό που δημιουργούσε η νικηφόρα έκβαση του πολέμου στο μέτωπο της τότε ΕΣΣΔ, για να αντιληφθούμε τους μαζικούς όρους που δημιουργούσε και το όνομα και η απήχηση της ΑΣΟ.

Η ορατή πια νίκη της συμμαχικής πλευράς, που ήταν θέμα χρόνου να επισημοποιηθεί και τυπικά, οδηγούσε τα μυαλά όλων στην μετακατοχική περίοδο.

Στην Ελλάδα η οποία είχε μπει στον πόλεμο με το καθεστώς της δικτατορίας Μεταξά, είχαν διαμορφωθεί δύο καταστάσεις. Από τη μία ένα μαζικό αντιστασιακό κίνημα που εκφράστηκε με τη λεγόμενη «κυβέρνηση του βουνού» την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης – ΠΕΕΑ και από την άλλη παλιοί Έλληνες πολιτικοί που είχαν διαφύγει στη Μέση Ανατολή, είχαν σχηματίσει την «εξόριστη ελληνική κυβέρνηση», ή «κυβέρνηση του Καΐρου», όπως την έλεγαν άλλοι, που είχε τη στήριξη των Εγγλέζων.

Μέσα στον ελληνικό στρατό, μεγάλο μέρος του οποίου προήλθε από πρόσφυγες πολέμου που ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία και διαφεύγοντας από την κατεχόμενη Ελλάδα, στρατολογήθηκαν, στήριζε την ΠΕΕΑ.

Έτσι ανησυχώντας για τις μελλοντικές εξελίξεις, επιτροπή τους πραγματοποίησε συνάντηση με την «άλλη» πλευρά, ώστε να κάνει γνωστή την πρόθεσή της να συζητηθούν σε πνεύμα εθνικής ενότητας (και με βασικό κορμό μίας μελλοντικής κυβέρνησης την ΠΕΕΑ, αλλά όχι μόνο αυτήν), οι εξελίξεις. Ήταν 13 Μαρτίου 1944 και την επιτροπή αποτελούσαν 13 Έλληνες αξιωματικοί (της Επιτροπής Εθνικής Ενότητας Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, με επικεφαλής τον ταγματάρχη Μ. Κλαδάκη) που επισκέφτηκαν στο Κάιρο τον Εμμ. Τσουδερό, τραπεζίτη και πρωθυπουργό της ελληνικής κυβέρνησης.

Το γεγονός και λόγω της μαζικότητας της ΑΣΟ ανησύχησε τους προσκείμενους στην αγγλική σφαίρα επιρροής, που το μετέφεραν στους Εγγλέζους.

Μάλιστα το ψήφισμα της επιτροπής έγραφε σε ένα σημείο του «Το παρόν δεν αποτελεί μόνον έκκληση των ενόπλων δυνάμεων προς υμάς, αλλά συγχρόνως και χωρισμόν των ευθυνών από τυχόν ασύμφορον ενέργειάν σας».

Η στάση των Εγγλέζων, που ήδη είχαν πλάνα για την μεταπολεμική πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, ήταν να καταπνίξουν οποιαδήποτε κίνηση δεν συμβάδιζε με αυτά. Έτσι επέβαλλαν καθεστώς κλοιού – πολιορκίας γύρω από τους χώρους στρατοπέδευσης των ελληνικών δυνάμεων για να διακοπεί ο ανεφοδιασμός τους και να πιεστούν από την πείνα. Υπήρξε μάλιστα προσωπική παρακολούθηση του Ουίνστον Τσόρτσιλ που όλα αυτά τα έδινε ως κατευθύνσεις με τηλεγράφημά του προς τον Εγγλέζο πρεσβευτή Λήπερ.

Ακολούθως συνέλαβαν περίπου 15.000 Έλληνες στρατευμένους σύμφωνα με την πιο μετριοπαθή εκτίμηση, γιατί άλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό σε 20.000, επί συνολικής δύναμης των ελληνικών δυνάμεων της Μ. Ανατολής περίπου 30.000 (υπήρξαν και αρκετοί που πρόλαβαν και διέφυγαν τη σύλληψη) και τους έκλεισαν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων, με άθλιες συνθήκες διαβίωσης, όπου δεν έλειψαν και οι βασανισμοί αρκετών εξ αυτών. Οι πρώτες συλλήψεις ήταν των μελών της Επιτροπής Εθνικής Ενότητας Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής και άλλων 280 στρατιωτών. Ο εγκλεισμός τους στο φρουραρχείο, οδήγησε σε εξέγερση του ελληνικού στρατού που κατέλαβε το φρουραρχείο και απελευθέρωσε τους συλληφθέντες, το οποίο ακολούθως περικύκλωσαν τεθωρακισμένα των Εγγλέζων.

Ονόμασαν «εξέγερση» και «κίνημα» τα γεγονότα αυτά, με σκοπό να παρουσιάσουν ως ταραχοποιούς τους Έλληνες στρατευμένους, τους οποίους λίγες ημέρες πριν υμνούσαν για τον ηρωισμό τους. Στην ιστορία τα στρατόπεδα αυτά, έμειναν με το όνομα «τα σύρματα», ακριβώς επειδή ήταν σε έρημες περιοχές, περιφραγμένες με σύρματα.

Από τη μανία των Εγγλέζων δεν γλίτωσαν ούτε ο Έλληνες ναυτεργάτες που με σύνθημα «όλα τα πλοία εν κινήσει», συμμετείχαν ενεργά σε νηοπομπές, αποβάσεις και κάθε είδους επιχειρήσεις, με βαρύ φόρο αίματος από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς και τους τορπιλισμούς από υποβρύχια. Συνελήφθησαν στελέχη της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (ΟΕΝΟ).

Δείγμα γραφής των προθέσεών τους είχαν δώσει οι Εγγλέζοι διαλύοντας με διάφορα προσχήματα τον Ιούλιο του 1943 μία ολόκληρη ελληνική ταξιαρχία.

Μεταπολεμικά στη συμφωνία της Βάρκιζας μπήκε ο όρος της καταδίκης της «εξέγερσης» του στρατού στη Μέση Ανατολή, που η εαμική πλευρά, σύμφωνα με εκτιμήσεις αναλυτών εκείνης της περιόδου, υποχρεώθηκε να υπογράψει, συνεπώς και να καταδικάσει, παρά τη διαφωνία της με το χαρακτηρισμό αυτό. Στην πραγματικότητα «τα σύρματα» ήταν ο προάγγελος των Δεκεμβριανών του 1944.

Χρήσιμα βιβλία:
-Γιάννης Μακριδάκης, Συρματένιοι, ξεσυρματένιοι, όλοι – Χιώτες πρόσφυγες και στρατιώτες στη Μέση Ανατολή: Αφηγήσεις 1941-1946 (εκδ. Κ.Χ.Μ., Πελινναίο 2006 και Εστία 2010).

-Γιάννης Σαλλάς (1909 – 1949) -Τιμητική έκδοση από πατριώτες και φίλους, Από το βιβλίο αυτό χρησμοποιήθηκαν οι φωτο που βλέπετε στην ανάρτηση

-Γιάννης Σαλλάς – Νίκου Χρηστάκου -έκδοση “Νέας Ικαρίας” Αθήνα 2005

Επιμέλεια αφιερώματος: Νάσος Μπράτσος

Διαβάστε στο ert.gr:

11 Ιανουαρίου 2017: Κάλυμνος: Η προσφυγιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οδηγός αλληλεγγύης στο σήμερα

12 Ιανουαρίου 2017: Γιάννης Νικολαΐδης – “Τσάλαχα”: Πρόσφυγας στην Τουρκία το 1942  

13 Ιανουαρίου 2017: Τριαντάφυλλος Φωκιανός: Το μικρό προσφυγόπουλο που έγινε σηματωρός στα αντιτορπιλικά

14 Ιανουαρίου 2017: Καστελλόριζο: Ο δρόμος της προσφυγιάς και η τραγωδία της επιστροφής

15 Ιανουαρίου 2017: O Καστελλοριζιός πρόσφυγας και διασωθείς ναυαγός Βαγγέλης Χατζηγιαννάκης μιλάει στο ert.gr

16 Ιανουαρίου 2017: Λιοντάρια και αφρικανικές σταφίδες: Τα ευτράπελα της ελληνικής προσφυγιάς του Β’ Παγκ. Πολέμου

Σχετικές αναρτήσεις:

05/01/2017″ Θαλάσσιοι δρόμοι της ελληνικής προσφυγιάς στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (β’ μέρος – Nότιο Αιγαίο)

06/01/2017: Το προσφυγικό ταξίδι των Νισύριων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

07/01/2017: Πρόσφυγας πολέμου από τη Νίσυρο – Μαχητής στη Μ. Ανατολή: Η ιστορία του Ν. Κωσταρά

08/01/2017: Η ιστορία του Κ. Μαντουδάκη: Πρόσφυγας πολέμου από τη Νίσυρο στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

09/01/2017:Τήλος: Το νησί της διαχρονικής αλληλεγγύης στους πρόσφυγες